اهميت رژيم غذايی و کنترل وزن در افراد نخاعی

" آندتی هولکرافت" با ضايعه نخاعی کامل در ناحيه T6 در مورد وزن و رژيم غذايی خود چنين می گويد:

""پيش از معلوليتم فرد لاغر اندامی بودم. ولی در طول 23 سال وزنم، به تدريج افزايش پيدا کرد. حالا سعی می کنم غذای مناسبی بخورم و ميوه و سبزی فراوان مصرف می کنم."

توصيه های غذايی برای افراد نخاعی تقريبا" مشابه توصیه های ارائه شده برای عامه مردم است، اما آنچه که اهميت زيادی دارد جلوگيری از اضافه وزن بی رويه است. بطور کلی بايد :

غذاهايی که فيبر بالايی دارند مصرف گردد تا به تخليه روده کمک شود.
به مقدار زيادی مايعات بنوشيد.
توجه زيادی به ميزان مصرف کلسيم نمائيد.
از اسيدی بودن ادرار خود اطمينان حاصل کنيد.

افزايش وزن :

بعضی از افراد وقتی که کسل و بی روحيه و غير فعالند، اضافه وزن پيدا می کنند. با توجه به اينکه افراد نخاعی نيز بخصوص در روزهای اوليه ترخيص از بيمارستان و بازگشت به منزل از نظر جسمی و روحی در شرايط خوبی قرار ندارند و اوضاع مطابق ميل آنان به پيش نمی رود ،احساس آسيب پذيری زيادی دارند. و به همين دليل نيز نمی توانند فعاليت بدنی مناسبی داشته باشند. و اين موضوع تا زمان تنظیم برنامه های روزانه، وروال عادی فعاليت ها و ارتباطات معمول تداوم می يابد.

برايان ستوک ول ( Brain Stockwell ) با ضايعه T9 اظهار می دارد که :

"" قبل از تصادف چاق نبودم و بعد از تصادفم نيز مقدار زيادی از وزن خود را از دست دادم. پس می توانيد تصور کنيد که چقدر لاغر شده بودم. زمانی که واحد نخاعی را ترک کردم وزنم به اندازه ی زمانی بود که به آنجا رفته بودم که وزن تقریبا" مناسبی بود. شايد بدليل کسلی و افسردگی ، نمی دانم! ولی خيلی زود وزنم به حدی زياد شد که مردم مرا به عنوان يک فلج چاق می شناختند و من هم از اين موضوع بسيار ناراحت بودم. ديگر خسته شده بودم به همين دليل تصميم گرفتم که رژيم بگيرم. در عرض شش ماه و اجرای يک رژيم غذايی مناسب، نظرم نسبت به زنگی عوض شد و دريافتم که نوع رژيم غذايی برای افراد نخاعی بخصوص در آغاز معلوليت چقدر می تواند اهميت داشته باشد. حالا می دانم که چربی کمتر و غذای سالم چاره کار است. البته بعضی ها هيچگاه اضافه وزن پيدا نمی کنند ولی من اگر مراقبت نکنم هميشه مستعد چاقی هستم. من يک رژيم بدون چربی را انتخاب کردم و در حال حاضر نتيجه اش بسيار خوب است. علاوه بر آن بطور مداوم ورزش می کنم و حداقل هفته ای دوبار به باشگاه می روم ".

افزايش وزن می تواند عواقب زيادی بهمراه داشته باشد از جمله :

فرد در جابجائی و حرکت خود با مشکل مواجه می شود.
جابجايی فرد برای پرستاران و مراقبين و خانواده وی نیز مشکل تر خواهد بود.
با افزايش وزن احتمال بروز بيماريهای ديگر بيشتر خواهد شد.
با افزايش وزن احتمال ايجاد زخمهای بستر بيشتر خواهد شد.

بهترين راه برای پيشگيری از افزايش وزن، افزايش ميزان حرکت و ورزش و کاهش مصرف مواد قندی (مثل شکر )، چربی، وغذاهای پرکالری است. لذا بهتر است به نکات زير توجه شود :

بجای شکر از شيرين کننده های مصنوعی استفاده کنيد.
از نوشيدنی ها و شربت های کم کالری و بدون شکر استفاده نمائيد.
مصرف بيسکويت، کيک، شيرينی و شکلات را از وعده های غذائی خود حذف کرده و بجای آن از ميوه ها و يا ماست کم چرب استفاده کنيد.
بهتر است به جای مصرف غذاهای سرخ شده در روغن ، از غذاهای سوخاری استفاده شود و از خوردن سيب زمينی سرخ شده در روغن بپرهيزيد.
به جای مصرف کره از مواد کم چرب استفاده نمائيد.
شير و پنير مصرفی بايستی از نوع کم چرب باشد.
بهتر است از گوشت بدون چربی استفاده گردد .بنابراين بايد تمام چربی قابل رويت گوشت کاملا" جدا شود.

تمام اقداماتی که در زمينه کاهش وزن بعمل می آيد، هنگامی به نتيجه خواهد رسيد که عادات غذايی با ساده ترين تغيير و بصورت تدريجی عوض شود. بهتر است بمنظور کسب اطلاعات بيشتر در مورد رژيم های پرفيبر، کلسيم و بطور کلی کاهش وزن با متخصصين تغذيه و کارشناسان مراکز ضايعات نخاعی ارتباط برقرار کنيد.

اهميت فيبر :

فيبر خوراکی بخشی از مواد غذايی است که در دستگاه گوارش هضم نمی شود. به همين دليل از روده که محل جذب آب و مواد غذايی است، براحتی عبورکرده و به ايجاد مدفوعی نرم کمک می نمايد. در نتيجه بدون اينکه آسيبی به روده و مقعد وارد کند، به آسانی دفع می شود. چنانچه رژيم غذايی شما به درستی برنامه ريزی شده باشد، متوجه خواهيد شد که بدون نياز به مسهل ها می توانيد عمل دفع را به خوبی انجام داده و نظم بهتری به آن بدهيد. در اين شرايط روده شما خيلی آسان و سريع به محرکهايی که برای تخليه آن در نظر گرفته شده، پاسخ می دهد.

فيبر در غذاهايی از جمله غلات، سبزيجات و ميوه جات به وفور يافت ميشود ولی در گوشت و فرآورده های حيوانی وجود ندارد.

عمده ترين مواد غذايی که حاوی فيبر هستند عبارتند از :

نان های سبوس دار
غلات سبوس دار
انواع بيسکويت های سبوس دار
شلتوک برنج ( برنج با سبوس )
دانه هائی مثل تخم آفتاب گردان، تخم کدو، تخم برزک
انواع ميوه های تازه، پخته شده، کمپوت و حتی خشک
تمامی سبزيجات از جمله سالادها
سيب زمينی بصورت پخته شده در آب يا فر ( بخصوص با پوست که بهتر است پوست آن نيز خورده شود. )
همچنین حبوبات از جمله لوبيا و عدس منبع سرشاری از فيبر هستند.

امروزه می توان سبوس خالص را نیز از داروخانه ها و فروشگاههای مواد غذايی خريداری نمود. معمولا" اين نوع سبوسها را می توان بصورت 3 بار در روز و هر بار يک قاشق معمولی مصر ف کرد و برای اين منظور بهتر است آن را روی وعده های غذايی از جمله انواع سوپ و خوراک ها يا ميوه های پخته شده و حتی کيک ها افزود و مصرف نمود. با اين وجود توصيه می شود که تا حد امکان از مصرف سبوس خالص خودداری شود، زيرا مصرف بی رويه آن باعث کاهش جذب مواد معدنی از جمله کلسيم و آهن می شود.

اهميت مصرف مايعات :

بطور کلی به سبب آنکه مصرف مايعات در سلامت کليه ها نقش به سزايی دارد، بنابراين سفارش اکید می شود که انواع مایعات به ميزان کافی مصرف شوند تا آب کافی به بدن رسيده و خطر بروز بسياری از بيماری ها نيز کاهش يابد. معمولا" نوشيدن دو و نیم ليتر مايع توصيه شده است.

اما در روزهای گرم بخصوص وقتی فرد رژيم غذايی پرفيبر مصرف می کند و در مواقعی که ميزان عرق افزايش می يابد، شايد نياز باشد که آب بيشتری جذب گردد. اغلب وقتی کسی در کنترل مثانه با مشکل خاصی مواجه می شود ،سعی بر اين دارد که آب مصرفی خود را کاهش دهد که متاسفانه در چنين شرايطی زمينه جهت بروز بيماريهای کليه فراهم می شود. همچنين بايد سعی شود که مصرف نوشيدنی های گازدار کاهش يابد چرا که اين نوع نوشيدنی ها ادرار را قليايی کرده و در نتيجه احتمال سنگ سازی مثانه و کليه ها را افزايش می دهند.

متخصصين و کارشناسان مراکز نخاعی می توانند راهنمايی های دقيقتری رادراین خصوص ارائه نمايند.

نقش کلسيم :

معمولا" در هفته های اوليه پس از آسيب نخاع، مقدار زيادی کلسيم (به علت از دست دادن توده استخوانی ) از طريق ادرار دفع می شود. اين مسئله باعث رسوب کلسيم در ادرار فرد شده و می تواند منجر به ايجاد سنگ در کليه ها و مثانه گردد. همچنين ذرات کلسيم می توانند قطعات ريزی را تشکيل دهند که سبب گرفتگی سوند می شوند. اما به مرور زمان و پس از گذشت مدتی بخصوص زمانی که فعاليت فرد بيشتر می شود، اين روند نيز متوقف می گردد. با اين وجود بعضی از افراد شديدا" مستعد سنگ سازی هستند، بنابراين اين افراد بايد با محدود کردن مصرف شير و پنير و فرآورده های لبنی، رژيم غذايی کم کلسيمی را دنبال کنند. همچنين اهميت دارد که ادرار کمی اسيدی نگه داشته شود ( pH بين 5 و 6 باشد ) زيرا می تواند به پيشگيری از ايجاد سنگ کمک زيادی کند.علاوه بر آن ادرار اسيدی مانع رشد باکتريهای مولد بيماريهای مثانه و کليه می شود .جهت اطلاع از وضعيت اسيدتيه ادرار می توان نوارهای آزمايش مخصوص که برای اين منظور ساخته شده اند را از داروخانه ها تهيه نموده و فقط کافی است که نوار را در داخل ادرار خيس نمود تا از ميزان اسيدتيه آن مطلع شد. چنانچه PH ادرار بالاتر از 6 باشد ،يعنی قليايی، بايستی رژيم غذايی عوض شود. ممکن است عجيب باشد اما بايد مصرف گوجه ، انواع مرکبات، ليمو و آب پرتقال را کاهش دهيد زيرا اين مواد ادرار را قليايی تر " می کنند نه اسيدی تر " و در عوض بهتر است که به جای آنها آب سيب، زغال اخته يا گريپ فورت نوشيده شود و يا می توان از قرصهای ويتامين C استفاده نمود. در هر صورت بهتر است با پزشک و متخصصين مربوطه مشورت شود.

****

منبع : مطلب آموزشی " اهميت رژيم غذايی و کنترل وزن " در افراد نخاعی " برگرفته از کتاب Moving Forward نشر یافته توسط انجمن ضایعات نخاعی انگلستان " تهیه کننده : گروه ترجمه مرکز ضایعات نخاعی -مترجم : : نگار شا طریان - ویراستاری و تنظیم مطالب : مهندس عباس کاشی - انتشار : مرکز ضایعات نخاعی جانبازان - شهریور 1386