در اين مقاله شما در مورد مطالب زير اطلاعات كسب خواهيد كرد:

 

	روده چيست و چه کاری انجام می دهد؟
	روشهای تخليه مدفوع
	برنامه دفع
	عواملی که می توانند بر روی موفقيت برنامه دفع  تاثير بگذارند.
	از چه چيزهايی بايد اجتناب کرد؟

 

روده چيست و چه کاری انجام می دهد؟

روده، آخرين بخش دستگاه گوارش است که گاهی اوقات روده بزرگ يا کولون ناميده می شود. درواقع دستگاه گوارش، يک لوله تو خالی است که از دهان تا مقعد امتداد دارد.
کار دستگاه گوارش اين است که موادغذائي را به داخل بدن جذب و مواد زائد راازآن دفع مي نمايد. بطوركلي روده جائی است که مواد زائد حاصل از هضم موادغذايی ، تا زمان دفع از بدن ،به شکل مدفوع درآن تجمع پيدا می کنند.
حركات روده جهت دفع مدفوع موقعی اتفاق می افتد که راست روده ( يعني آخرين قسمت روده ) مملو از مدفوع شده و عضلات اطراف مقعد ( اسفنکتر مقعد ) باز می شود.
ضايعه نخاعی، می تواند باعث آسيب اعصابی شود که در کنترل حرکات دفع مدفوع نقش دارند. اگر آسيب نخاعی در سطوح بالاتر از T12 ايجاد شود، درك واحساس پربودن راست روده (از مدفوع) از بين می رود. بنابراين، ماهيچه اسفنکتر مقعد تنگ باقی می ماند، ولی حرکات روده بر اساس واکنشهای معمول انجام می شود. بدين مفهوم که : بطوركلي وقتی راست روده پر می شود، واکنش تخليه مدفوع اتفاق افتاده و روده تخليه خواهدشد. اين نوع از مشکلات دفع را،" روده انعکاسی" يا "دفع حاصل از تحريك اعصاب حرکتی فوقانی" مي نامند. اين مسئله می تواند از طريق برنامه دفع مدفوع در يک زمان و مکان مناسب، کنترل گردد.
آسيب نخاع در سطوح پائينتر از T12 می تواند باعث اختلال در واکنش دفع مدفوع و شل شدن ماهيچه اسفنکتر مقعد گردد. اين مشکل را" روده شل" يا "دفع حاصل از تحريك اعصاب حرکتی تحتانی"مي نامند. کنترل دفع در اين نوع مشکل روده ای ممکن است نيازمند تلاش بيشتری جهت حرکت مدفوع جهت تخليه و يا دفع دستی مدفوع می باشد.
هر دو نوع روده نوروژنيک را می توان با پيشگيری از حرکات ناخواسته و غيرارادی و ساير مشکلات روده ای از جمله يبوست، اسهال وتجمع مدفوع کنترل گردند.

روشهای تخليه مدفوع

برنامه دفع مدفوع براي هر کسی بايد بر اساس نيازهای خود او تنظيم شود.علاوه بر نوع بيماری يا نوع آسيب اعصاب نخاعي ( برای مثال آسيب اعصاب حرکتی تحتانی يا فوقانی ) همچنين فاکتورهای ديگری نيزبايد مورد توجه قرار گيرند.اما بطوركلي قسمتهای مختلف برنامه دفع می تواند شامل ترکيبی از برنامه های زير باشد:

دفع دستی

دفع بااستفاده دست عبارتست از خارج نمودن مدفوع از راست روده بطور فيزيکی. اين کار می تواند با روش " سر دادن مدفوع به سمت پائين "بايك حركت فشاري به بدن ترکيب شود که حرکت والسالوا ( Valsalva ) ناميده می شود ( چنانچه شما ناراحتی قلبی داريد، از اين روش اجتناب کنيد ).

تحريک انگشتی

حرکت چرخشی انگشت اشاره در راست روده می تواند باعث شل شدن اسفنکتر مقعد شود.

شياف

بااستفاده ازانواع شيافها ازجمله: دولکولاکس ( Dulcolax ) (كه اعصاب انتهائی راست روده را تحريک کرده و باعث انقباض روده می شود ) و يا گليسيرين ( glycerine ) ( باعث جذب آب به داخل مدفوع شده و تخليه را تحريک می کند ) .

تنقيه خفيف

دراين روش بانرم کردن، چرب کردن و جذب آب به داخل مدفوع، باعث تحريک و تخليه روده می شود.

برنامه دفع

اکثرمردم برنامه دفع مدفوع خودرا در زمانی از روز انجام مي دهند که متناسب با عادات قبلی و شيوه زندگی فعلي خودشان باشد. اين برنامه معمولا" با استفاده از شياف و يک تنقيه مختصر شروع می شود و بعد از آن تقريبا" 15 تا 20 دقيقه بايد صبر کرد تا مواد محرک تاثير نمايند. اين قسمت از برنامه ترجيحا" بايستی در توالت يا صندلی آن انجام شود.
درطول زمان انتظار نيزبايد، هر 10 تا 15 دقيقه ،يكبار تحريک انگشتی انجام شود تا زمانی که تخليه راست روده صورت پذيرد. بمنظور جلوگيری از آسيب بافت ظريف و حساس مقعد، نبايستی بيشتر از چهار بار تحريک انگشتی انجام گيرد.
افرادی که دارای روده شل هستند نبايداز شياف يا روش تنقيه کوچک استفاده کنند وبايستي برنامه دفع خودشان را با تحريک انگشتی يا دفع دستی آغاز نمايند. غالب اوقات يك برنامه دفع معمولا"بين 30 تا 60 دقيقه طول می کشد تا دفع بصورت کامل صورت پذيرد.
بطوركلي برنامه دفع از بين اشخاص مختلف و بر اساس اولويت ها و نيازهای فردی متفاوت است. بعضی از افراد تنها نيمی از شياف را استفاده می کنند. برخی نيز دو شياف لازم دارند و کسانی هم هستند که به هيچ وجه شياف و يا تنقيه را به کار نمی برند. بعضی از افراد برنامه دفع را بطور کامل در بستر خود اجرا می کنند، در حالی که يکسری از اشخاص از لحظه شروع برنامه، روی توالت می نشينند. برخی ها متوجه شده اند که اگر يک نوشيدنی گرم بنوشند ، برنامه آنها بهتر صورت می گيرد. بعضی ها نيز فهميده اند که اين مسئله براي آنها فرقي نمي كند. آنچه که از همه نکات مهمتر است اين است که شما بفهميد که چه چيزی برای شما موثرتر و مفيدتر است.

عواملی که می توانند بر روی موفقيت برنامه دفع  تاثير بگذارند.

هر کدام از عواملی که در زير ذکر شده ،يا ترکيبی از آنها می توانند بر روی موفقيت برنامه دفع تاثير گذارباشند. تغيير دادن هر عامل ممكن است نتيجه آن راتاحدودي فورا" مشخص كند و يا امكان دارد چندين روز طول بکشد تا نتايج تغييرات خودشان را نشان دهند. همچنين تغيير دادن بيشتر از يک عامل نيز باعث می شود که تشخيص اثرات حاصل از عوامل فردی مشکلتر شود و ممکن است موجب گرددكه جهت تثبيت برنامه دفع زمان بيشتري نياز باشد.

• سوابق قبلی اجابت مزاج
در گذشته، عادات دفع شما چگونه بوده است؟
• تنظيم زمان دفع
آيا شما برنامه دفع خودرا صبحها انجام می دهيد يا شبها ؟ يا در يک زمان مشخص يا غيرمشخص؟ بعد از خوردن غذا يا پس ازصرف يک نوشيدنی گرم؟ فواصل زمانی بين دفع ها چقدر است؟ نيم روز، يک روز يا 2 روز ؟
بطوركلي شما بايستی برنامه دفع مدفوع خود را حداقل هر 2 تا 3 روز انجام دهيد تا خطر بروز يبوست، فشردگی مدفوع و سرطان کولون کاهش پيدا کند.
• تنهايی و راحتی
آيا کسی ديگری در توالت کردن شما نقش دارد؟ آيا زمان کافی برای تکميل برنامه خود داريد؟
• استرس های روحی روانی
آيا اشتهای شما تحت تاثير موضوعات روحي رواني قرار گرفته است؟ آيا شما قادر به ايجاد آرامش خودهستيد؟
• طرز استقرار بدن
شما برنامه دفع خودتان را کجا انجام می دهيد؟ روی چهارپايه توالت، صندلی های ايستاده توالت، لگن توالت ، يا در بستر. احتمالا" موقعی که شما در حالت نشسته قرار داشته باشيد به دليل تاثيرنيروی جاذبه ، بهتر خواهد بود.
• مايعات
شما چه مقدار و چه نوع مايعاتی را می نوشيد؟ ( آب آلو يا آب پرتقال ميتوانند روده ها را تحريک کند يا انواع ديگر آب ميوه ها نيز برای شما مفيد هستند).
• غذاهای مصرفی
چه مقدار فيبر يا موادحجم دهنده ( نظير ميوه، سبزيجات، سبوس، حبوبات و غلات سبوس دار )مصرف کنيد؟ بعضی از غذاها ( مانند فرآورده های لبنی، سيب زمينی، نان سفيد و موز ) می توانند باعث يبوست شوند. در حالی که برخی ديگر ( از جمله مصرف زياد ميوه، کافئين يا غذاهای ادويه دار ) مي توانند باعث نرمی مدفوع و ياحتي موجب اسهال گردند.
• داروهای مصرفی
بعضی از داروها مانند کدئين ( codeine )، ديتروپان ( Ditropan )، پروبانتين (Probanthine )، آنتی اسيدهايی که پايه آلومينوم دارند مانند آلودروکس (Aludrox ) می توانند باعث يبوست شوند، حال آنکه داروهای ديگری از جمله برخی آنتی بيوتيک ها مانند آمپی سيلين ( ampicillin ) و آنتی اسيدهايی كه بر پايه منيزيم هستند مثل مای لانتا ( Mylanta ) و ماآلوکس ( Maalox ) موجب اسهال می گردند.

 

تذكر: جهت استفاده ازهرداروئي واطلاع در مورد تمامی داروهائی که مصرف می کنيد، بايدبا پزشك يا گروه درمانی خود مشورت نمائيد.

• تاثيرساير بيماریها
بيماريهائي مانند آنفولانزا، سرماخوردگی يا عفونتهاي روده ای می توانند بر روی برنامه دفع مدفوع تاثير بگذارند. بيماريها حتی اگر دستگاه گوارش شما را بطور مستقيم تحت تاثير قرارندهند، می توانند برروی عادات غذائی ،مقدارمصرف مايعات يا ميزان تحرک شما اثر گذاشته و به دنبال آن برنامه دفع شما را تغيير دهند.
• ميزان فعاليت و تحرک بدني
شما چه مقدار فعاليت بدنی داريد؟ چه مدتی را خارج از بستر سپری مي کنيد؟
• آب و هوا
هوای گرم ميزان تبخير مايعات بدن را افزايش داده و می تواند منجر به کاهش آب بدن و يبوست شود.
• ماساژ خارجی
ماساژ دورانی قسمت های پائين ناحيه شکم به شکل، چرخش در جهت عقربه های ساعت ،از راست به چپ ميزان فعاليت روده را افزايش می دهد.
• والسالوا ( Valsalva )
اين روش عبارتست ازپائين فرستادن مدفوع با فشار فيزيکی .البته برای بيمارانی که دارای مشکلات قلبی هستند، توصيه نمی شود.
● تجهيزات و وسايل کمکی
استفاده از وسايلی مانند :
جا گذارنده های شياف(suppository inserter)
بازنگهدارنده هاي انگشت (Finger extention)
محرکهای انگشتی ( digital stimulator )
می توانند به شما کمک کنند تا برنامه دفع مدفوع خودتان با موفقيت بيشتری انجام دهيد.

از چه چيزهايی بايد اجتناب کرد؟

● مصرف دائمی ضد يبوستها
اين داروها شامل قرصهای بيزاکوديل ( (bisacodyl يا دولکولاکس( Dulcolax ) فنل فتالئين ( Ex-lax ) کاسکارا ( cascara )، سنا ( Senna ) و سيترات منيزيم (magnesium citrate ) می باشند. استفاده دائم از داروهای ضد يبوست می تواند باعث وابستگی روده های شما به آنها گردد. و وقتی وابستگی ايجاد شود، روده بدون اين مواد نمی تواند کار خود را به خوبی انجام دهد و سرانجام مشکلی بنام " روده تنبل " حاصل می گردد که در اين صورت لازم است كه ملين های قوی تری مصرف شود تا جائی که آنها نيز موثر واقع نخواهند شد. بطوركلي چنانچه اين داروهاي مذكور موثر واقع نشوند، يک دوز بسيار کم از ملين های خفيف مانند شيرمنيزی يا ملين های گياهی مي توانند مفيد باشند. ( ما توصيه می کنيم که بيشتر از سه دوز در ماه مصرف نکنيد).
● تنقيه هاي قوي
يک تنقيه قوی ( مانند Fleet`s ، آب صابون يا آب شير ) چنانچه دائما" مورد استفاده قرار گيرد باعث تحريک شديد روده می شود و همان مشکل وابستگی را مانند ملين ها به جود می آورد. اما تنقيه خفيف که در آن تنها از چند قطره مايع نرم کننده مدفوع استفاده می شود، اين مشکل را به وجود نخواهدآورد. البته گاهی اوقات گروه های درمانی ممکن است يک تنقيه قوی را جهت انجام اقدامات پزشکی مورد نياز يا درمان يبوست های شديد شما تجويز نمايند.
● از دست دادن يا تغيير زمان مربوط به برنامه دفع
اگر برنامه مدفوع بر اساس برنامه زمانی منظمی انجام شود، شما مي توانيد حرکات روده های خود را بهتر پيش بينی کنيد. همچنين اگر برنامه دفع به تعويق بيافتد ،می تواند منجر به بروز يبوست يا مشکلات ديگر گردد.
● عجله کردن
هر چه قدر شما بيشتر عجله کنيد و هيجان داشته باشيد، تخليه روده های شما با مشکل بيشتری انجام خواهد گرفت. عجله نمودن، احتمال حرکات روده را در خارج از ساعات برنامه ريزی شده ،برای روز بعد افزايش می دهد.
● تحريک انگشتی بيشتر از چهار با در هر دفع
اين موضوع سبب می شود که به راست روه ،ضربه وارد شده و در نتيجه هموروئيد يا فيسور ( يعنی شکاف يا ترک پوست ناحيه مقعد ) به وجودآيد.
● بلند بودن ناخن ها
اين مسئله حتی اگر از دستکش استفاده شود ،نيز ممكن است باعث آسيب بافت مقعد شده و منجر به خونريزی می گردد.
چه کاری بايد انجام داد اگر ......
● مدفوع خيلی سفت باشد ( يبوست )
بايدتا زمانی که يبوست برطرف شود. دفع مدفوع رابر اساس برنامه روزانه خود انجام دهيد. مقدار کمی از مواد نرم کننده مدفوع ( نظير DOSS يا colace ) استفاده نمائيد و اگر قبلا" هم از آنها مصرف می کرده ايد ،مقدار آنرا کمی افزايش دهيد. اضافه کردن يا افزايش پسيليوم هيدرو موسيلوئيد ها( Psyllium hydro- mucilloid ) ( مانند متاموسيل Metamucil يا ستيروسل Citrucel ) مي تواندبه رفع يبوست شما کمک کند. مصرف مايعات را افزايش دهيد ( مواقعی که شما مقدار پسيليوم را زياد می کنيد. مصرف مايعات اهميت بسيار زيادي دارد ) . ميزان فعاليت بدنی خود را افزايش داده و فيبر رژيمی بيشتری مصرف نمائيد. از غذاهايی که باعث سفتی مدفوع می شوند از جمله پنير پرهيز نمائيد.
● مدفوع به صورت شل و روان باشد ( اسهال )
موقتا" استفاده از هر نوع ملين را متوقف کنيد. برنامه دفع مدفوع خودتان را در زمانهای منظم و بطور مرتب ادامه دهيد. ( اگر شما مشکلی بيرون روی پيدا کرديد، تعداد برنامه دفع خود را افزايش دهيد ) . سعی کنيد مقداری پسيليوم هيدرو- موسيلوئيد ( متاموسيل، ستيروسل ) را مصرف کرده و يا مقدار آنرا افزايش دهيد. اگر اسهال ظاهرا" به دليل بيماریهاي عفونی يا ويروسی حاد باشد، تا 24 ساعت، تنها مايعات مصرف کنيد . همچنين يک رژيم غذايی خيلی ملايم مصرف کنيد. (اما از مصرف شير خودداری نمائيد). اگر اسهال بيشتر از 24 ساعت ادامه پيدا کند و يا چنانچه شما تب يا خون در مدفوع داشته باشيد، سريعا" به مراکز درمانی مراجعه نمائيد.
يکی از دلايل شايع اسهال، فشردگی يا تجمع مدفوع در روده ها است وباعث مي شود كه مدفوع شل از اطراف انسداد به خارج نشت کند. بايد بررسی کنيد که آيا شما اين مشکل را داريد يا خير؟ آيا اخيرا" مدفوع های سفت کوچک داشته ايد؟ يا اینکه آيا طی چند دفع اخيري كه داشته ايد با مشکلی مواجه شده ايد؟ اگر به تجمع مدفوع در روده هاي خود مشکوک شديد، با گروه درمانی خود مشورت کنيد.
• مشکلات مکرر در وضعيت روده ها ايجاد شود
مطمئن شويد که راست روده شما در پايان هر برنامه دفع کاملا" تخليه شده است ياخير. تعداد دفعات برنامه دفع را افزايش دهيد. ( بعضی از افراد که مبتلا به روده شل هستند، ممکن است نياز داشته باشند که روده های خود را دوبار در روز تخليه نمايند ) .
سعی کنيد که تنها از نصف شياف استفاده کنيد. ميزان سفتی مدفوع خود را بررسی کنيد و مراقب باشيد که خيلی سفت يا خيلی نرم نباشد. به رژيم غذائی خود دقيقا" توجه داشته باشيد ،چرا که مواد غذايی می توانند باعث تحريک شده و بر روی روده های شما اثر بگذارند مثل غذاهای ادويه دار.
• مشکلاتی در مخاط روده ها ايجاد شود
چنانچه شما متوجه شديد که مدفوع شمابصورت رنگ روشن و چسبناک و گاهی اوقات بسيار بد بو از بدن خارج می شود، سعی کنيد شياف خود را به انمای ملايم تغيير دهيد و يا اينکه فقط از نصف شياف استفاده کنيد و يا اينکه مصرف يا انمايی ملايم را کاملا" حذف کرده و برنامه دفع خود را تنها با تحريک انگشتی انجام دهيد. بايداز سفت شدن مدفوع جلوگيری نمائيد.
● طی 3 الی 4 روز دفع مدفوع نداشته باشيد
به همان شکل که در بالا توصيه شده، يبوست را درمان کنيد. اگر بعد از 3 روز هيچ نتيجه ای نگرفتيد، 30 ميلي ليتر شير منيزی يا يک روز از ملين های گياهی را هنگام خواب مصرف نمائيد. برنامه دفع خود را درصبح انجام دهيد. با اين وجود اگر نتيجه ای حاصل نشد، باز هم استفاده از شير منيزی يا ملين های گياهی را برای شب بعد تکرار نمائيد. چنانچه نتيجه ای نگرفتيد، با گروه درمانی خود مشورت نمائيد.
• از مقعد خونريزی داشته باشيد
مدفوع خود را نرم نگه داريد. خيلی مراقب باشيد که تحريک انگشتی به آرامی انجام شود و به اندازه کافی نيز از مواد چرب کننده استفاده نمائيد. ناخن انگشتان خود را کوتاه نگهداريد. چنانچه شما هموروئيد ( بواسير) داريد، ممکن است بتوانيد با استفاده از اقدامات لازم ازجمله استفاده ازداروهاي ضد هموروئيد از جمله Anusol يا Anusol Hc آنرا تسكين نمائيد. اگر خونريزی ادامه پيدا کند يا بيش از چند قطره باشد بايستی سريعا" با گروه درمانی خود مشورت کنيد.
• گاز بيش از حد وجود داشته باشد
از بروز يبوست جلوگيری نمائيد. تعداد برنامه دفع مدفوع خودرا افزايش دهيد. از مصرف غذاهای نفاخ مانند لوبيا، پياز، فلفل، تربچه، گل کلم، کلم پيچ، شلغم، خيار، سيب ، هندوانه و خربزه و ساير غذاهائی که باعث افزايش نفخ می شوند خودداری کنيد.مصرف قرصهای سای متيکون ( Simethicone ) می تواند به تسکين ناراحتی گاز شکم کمک نمايد.
● برنامه دفع مدفوع زمان زيادی طول می کشد تا کامل شود
سعی کنيد مصرف شياف را متوقف و آن رابه انمای خفيف تغيير دهيد. مصرف مواد غذايی فيبردار را افزايش داده و مقدار پسيليوم هيدرومو سيلوئيد را زياد کنيد. زمان برنامه خودتان را به زمان ديگری تغيير دهيد و مطمئن شويد که برنامه ريزی شما بعد از هر وعده غذايی باشد تا به افزايش حرکات پريستالسيس ( peristalsis ) روده کمک نمايد.
• در جريان دفع مدفوع شما اتونوميک ديس رفلکسی رخ بدهد
جهت تحريک انگشتی از ژل زايلوکائين ( Xylocaine ) استفاده کنيد ( گروههای درمانی شما می توانند آنرا برایتان تجويز نمايد ). همچنين ممکن است لازم باشد که مقداری از ژل را قبل از شروع دفع به داخل راست روده وارد نمائيد. تا آنجا که امکان دارد مدفوع را نرم نگه داريد. اگر اتونوميک ديس رفلکسی باز هم به وجود بيايد، با گروه درمانی خود مشورت نمائيد. ممکن است شما جهت درمان و پيشگيری از اين شرايط به داروهائی نياز داشته باشيدكه پزشك آنهارابراي شما تجويزخواهدكرد.

****

منبع:مقاله:" کنترل دفع مدفوع  در آسيب های نخاعی" – مترجم: مهندس عباس كاشي (ohealth2007@yahoo.com) - انتشار : مركز ضايعات نخاعي جانبازان – آذر ماه 1387 - برگرفته از:
http://www.sei-info-pages.com/bowel.html