توانبخشی جامعه محور در اوايل دهه 1980 توسط سازمان بهداشت جهانی بعنوان راهی برای ارتقای کيفيت زندگی معلولان مطرح شد. در سال 2004 سازمان بين المللی کار، يونسکو و سازمان بهداشت جهانی در مقاله ای مشترک ساختار توانبخشی جامعه محور را تغيير دادند و آن را راهبردی برای توانبخشی، برابر سازی فرصت ها، کاهش فقر و وارد کردن معلولان در اجتماع قرار دادند.

به منظور اجرای يکسان برنامه های توانبخشی جامعه محور در کشورهای مختلف، دستورالعملی برای کمک به اجرای اين برنامه ها تدوين شده است که 5 مولفه اصلی دارد. بهداشت، آموزش، معاش، اجتماعی و توانمندسازی هر کدام از اين مولفه ها دارای اجزايی است که تحقق آنها را امکان پذير می کند.

برنامه های توانبخشی جامعه محور اکنون در 90 کشور از جمله جمهوری اسلامی ايران اجرا می شود. بيشتر اين برنامه ها بر يک يا 2 وجه از چارچوب توانبخشی جامعه محور متمرکز است؛ همچون بهداشت يا توانبخشی جسمی، برخی ديگر بر درآمدزايی تاکيد دارد.

با اين حال، چگونگی اجرای اين برنامه ها در کشورهای مختلف فرق دارد، زيرا جوامع از نظر فرهنگ، نظام سياسی، شرايط اجتماعی و اقتصادی و بسياری عوامل ديگر متفاوت هستند. از اين رو هيچ الگوی يکسانی از توانبخشی جامعه محوربرای اجرا در سراسر جهان وجود ندارد.

در واقع الگوهای بسيار برای اين برنامه ها وجود دارد که بازتاب موقعيت ها و شرايط ويژه است. اما الگويی که تحت عنوان چارچوب توانبخشی جامعه محور معرفی شده است، وجه مشترک تمام اين الگوهاست و محتويات يک برنامه منسجم را تشکيل می دهد. ايجاد گروه های خود ياور يا سازمانهای معلولان هسته راهبرد توانبخشی جامعه محور برای دسترسی به فرصتهای موجود و حفظ آن است.

هر کدام از مولفه های اين چارچوب می تواند مدخل ورود به برنامه توانبخشی جامعه محور قرار بگيرد. مثلا" می توان از آموزش ابتدايی شروع کرد. سپس به بهداشت پرداخت و بعد آموزش مهارتها يا خوداشتغالی را در پيش گرفت. با اين حال، تمام برنامه ها نبايد ضرورتا" دربر گيرنده تمام اجزای چارچوب باشد. طراحی و اجرای اين برنامه ها مبتنی بر نياز و دسترسی به امکانات است.

اين چارچوب بايد به گونه ای اجرا شود که اهداف زير محقق شود:

• برآوردن نيازهای اوليه و کاهش فقر

• ظرفيت سازی

• ايجاد فرصت هايی برای کسب معاش، حفظ بهداشت، کسب آموزش و زندگی اجتماعی

• دخيل کردن سازمانهای معلولان يا سازمان دهی به معلولان

• همکاری بين بخشی

• دخيل کردن کل جامعه

• استفاده کردن از دستگاههای تقنينی، قضائی و سياسی

• کارشناسان معتقدند از آنجايی که معلوليت سبب محروميت دسترسی افراد از بسياری از امکانات و حقوق خود در جامعه ميشود، فقر يکی از پيامدهای عمده ناتوانی جسمی است، بطوری که معلوليت و فقر را دو روی يک سکه می دانند. از اين رو، عمده هدف توانبخشی جامعه محور زدودن فقر از زندگی است با اين حال، توانبخشی جامعه محور تنها به فقرزدايی نمی انجامد، بلکه باعث حضور معلولان در سطوح مختلف جامعه می شود. به همين علت، اين نوع توانبخشی ضرورتا به کشورهای در حال توسعه و فقير محدود نمی شود و کشورهای توسعه يافته نيز از دستاوردهای آن بهره می برند.

 

****

 

منبع : مقاله " نگاهی به توانبخشی جامعه محور  توانمند سازی معلولان    "  روزنامه همشهری - بخش جامعه - سه شنبه 29 بهمن 1387- شماره 4772