درسالهای اخیر مشکلات شانه به وفور زبان زد عام وخاص است.استفاده کنندگان
ویلچر 50 تا 75 درصدبیشترازسایرافرادجامعه مستعدصدمات حاصل ازاستفاده بیش
ازحدشانه ها هستندکه علت آن هم فشارهای نامتعارف و مکرری است که به قسمت
بالاتنه خود واردمی نمایند.فعالیتهای که آنها هرروز انجام می دهند،ازجمله:
- هل دادن ویلچر
- جابجاشدن
- حتی تنها نفس کشیدن، برای اینکه یک فردنخاعی ممکن است معمولا" علاوه
بردیافراگم خود از عضلات بیشتری برای نفس استفاده کند.
ازآنجائی که آسیب نخاعی باعث می شودکه فرد برای ایجادتعادل در وضعیت بدن و
استقرار خوددر حالتی بهتر،یکسری حرکات جبرانی (که اغلب به صورت نامناسب و
غیراصولی انجام می شود) داشته باشد، به مرورزمان متوجه خواهدشدکه کنترل
عضلانی و وضعیت ماهیچه های او ازحالت غیرطبیعی خارج می شود.
اما واقعا" چه چیزی باعث دردشانه درافرادمبتلا به آسیب نخاعی می شود؟ ازجمله
مهمترین دلایل مربوط به ایجاددردشانه ها درافرادنخاعی که لازم است
شماازآنها آگاهی داشته باشید،عبارتنداز:
بعدازآسیب نخاعی وبا آغاز فلج شدن ، عضلات درگیر تحت تاثیرقرار می گیرند. از
سوی دیگر، این حالت فلجی باعث ضعیف شدن عضلات و ناهماهنگی آنها می شود.
همزمان بااین وضعیت، عضلاتی که قبلا"برای حرکت دادن مفاصل کارمی
کردند،دچارمشکل می گردندواین موضوع به این مفهوم است که مفاصل به شکلی
غیرطبیعی حرکت کرده وبه مرورزمان دچارضایعه می شوند.
همچنین اسپاسم ها که یکی ازپیامدهای فلج شدن هستند،درآسیب دیدگی شانه ها
نقش دارند.اسپاسم ها معمولا" یک سمت بدن یا یک اندام خاص را بیشتر از سمت
دیگرتحت تاثیرقرارمی دهند و درنتیجه باعث آسیب بیشتر قسمت محروم بدن می
گردند.ازنظرآناتومی شانه ها به شکل لولاهای در ساخته شده اند، بنابراین
همانندلولای یک در،اگروضعیت مناسبی داشته باشند،به آسانی حرکت می کنند.اما
اگرلولا کج شودیا ازحالت ترازخارج گردد، عملکردآن دچارمشکل خواهدشدودرصورتی
که فشار دائم برروی آن واردشود،حتی ممکن است باعث تخریب آن گردد.
شانه ها برای تحمل وزن بدن کارخیلی سختی را درپیش رودارند.به واسطه
فعالیتهائی مانند جابجائی ها،مافشارغیرعادی بسیارزیادی راروی شانه های
خودوارد می کنیم تا کاری کنیم که وضعیت بهتری رابرای کار مفصل ران فراهم
آوریم.به لحاظ بیومکانیکی این کار برای تحمل مقدار فشاربدون آسیب دیدگی
صورت می گیرد.
باتکرارفعالیتهائی مانندهل دادن ویلچر، جابجاکردن وزن بدن مثل بالا کشیدن
بدن توسط دستها و نقل وانتقالات، به طورمکرر برروی شانه ها فشارواردمی
شودکه در نهایت موجب آسیب دیدگی خواهدشد.
ناهماهنگی بین عضلات، به دلیل استفاده مفرط ازیک عضله درقبال کم کاری عضله
مخالف آن ایجادمی شود.نتیجه ی این ناهماهنگی کوتاه شدن عضله پرکار خواهدبود
وموجب می شود که عضله کم کار فقط کشیده شود، ولی به دلیل عدم استفاده ضعیف
باقی خواهدماند.آسیب دراین ناحیه به همین جا محدود نمی شود،بلکه به دلیل
حرکتهای غیرطبیعی درمفاصل و وضعیت استقراربدن ادامه پیدا خواهدکرد.
این نوع ناهماهنگی عضلانی را می توان درساختارعضلانی شانه های افراد نخاعی
که برای چندین سال ازویلچرهای دستی استفاده کرده اند،مشاهده نمود. چیزی که
معمولا"اتفاق می افتداین است که عضلات جلوی شانه وقفسه سینه بیش
ازحداستفاده می شوندو به همین دلیل قوی تر شده و به صورت سفت بالا باقی
مانده ودچارافتادگی نمی شوند.درحالی که ماهیچه های پشت و تیغه
شانه(اسکاپولار) کمتر کار کرده، درنتیجه ضعیف ترشده وتحلیل می روند.این
مسئله موجب تغییردروضعیت استقراربدن و درنهایت آسیب دیدگی آن می شود.
مثال دیگری که باعث نامتعادل شدن عضلات می شود، قلاب کردن دستها است وموقعی
اتفاق می افتد که افرادتتراپلژی دستهای خودرا پشت دسته عقب ویلچر قلاب می
کنند. این وضعیت به تعادل فرد کمک کرده وباعث می شود باایجاد ثبات ،
فعالیتهای بیشتری راانجام دهد.به همین دلیل دستی که درگیر قلاب شده است
نسبت به دست دیگر کاربیشتری انجام می دهد.
درحالت قلاب کردن، غیرازناهماهنگی عضلانی ، پیچش و خم شدن دست نیزخیلی
زیاداست که نه تنها باعث دردشانه ها می شوند،بلکه منجربه دردپشت و زخمهای
فشاری روی باسن شده وحتی ممکن است باعث بدفرم شدن اسکلت بدن می شود.
این نوع آسیب ها رامی توان نه تنها دراستفاده کنندگان ویلچرهای دستی بلکه
درکاربران ویلچرهای برقی که عمل قلاب کردن راانجام می دهند،مشاهده نمود.
خیلی ازافراد ترجیح می دهندکه روی ویلچربه حالت لم داده بنشینند،چراکه این
حالت باعث افزایش تعادل آنان می گردد.اما قرارگرفتن نامناسب روی ویلچر می
تواند اثرات سوئی برروی سلامتی داشته باشد و حتی ممکن است به دلیل دردشانه
وپشت توانائی فردرا برای انجام کارها محدودنماید.البته ممکن است
ساختارویلچر طوری باشد که شمارا واداربه لم دادن کند.مثلا" اگرعمق صندلی
ویلچر خیلی زیاد باشد یا وقتی زاویه پشت خیلی زیادباشد، حالت مذکورایجادمی
گردد.
نکات مهم ورزشی درموردشانه ها
نکته مهم قبل ازهرگونه تمرین ورزشی این است که با پزشک یا گروه درمانی
خود مشورت کنید تا اطمینان حاصل کنیدکه جائی ازبدنتان دچارشکستگی، پارگی و
یا هرنوع آسیب دیدگی نشده باشد.
به خاطرداشته باشیدکه اگر احساس می کنید که تمرینات شما کمی شدیداست ،
درصورتی که ازوزنه های دستی استفاده می کنید، وزنه ها راکاهش دهید و موقعی
که فشارزیادی به بدنتان وارد می شود، تمرینات آن جلسه خود رابه پایان
برسانید یا برای یک هفته آن را کناربگذارید.
به خاطرداشته باشیدکه درطول اجرای تمرینات بطورمناسبی تنفس نمائید و نفس
خودتان رانگه ندارید.
تمرینات مربوط به تقویت شانه ها
تمرینات زیر راحداقل 4 تا 5 باردرهفته انجام دهید:
تمرین اول:حرکت بال زدن چرخشی
1) روی ویلچرخودصاف بنشینید.
2) پشت دستهای خودراروبه رانهای خودقراردهید.
3) آرنجهای خودرا تاآنجاکه امکان دارد به آرامی به طرف جلو چرخانده و دور
کنید. در صورت احساس درددرناحیه شانه ها ، انجام این تمرین برای شما خیلی
سخت خواهدبود.
4) سپس آرنجهای خودرابه عقب بچرخانید.
5) هرکدام ازمراحل 3 و 4 را 15 تا 20 بار تکرارکنید.
تمرین دوم: حرکت شانه ها به سمت خارج
1) روی ویلچرخودصاف بنشینید وآرنجهای خودتان رانزدیک بدن جمع کنید.
2) ساعدهای خودرابه صورت افقی به سمت جلوقرارداده و درصورت امکان یک
باندکشی را با هردودست محکم نگه دارید.دقت کنید که دستهایتان درحدود 6
اینچ(حدود15 سانتیمتر) ازیکدیگرفاصله داشته باشد.
3) دستهای خودرابه سمت جلو درازکرده،بطوریکه کف دستها روبه زمین باشد و سپس
باندرادرعرض سینه بکشید.سپس باندرابه حالت اول برگردانید.اینکاررا 15 تا 20
بارتکرارکنید.
تمرین سوم: خم کردن آرنج
1) روی ویلچرخود صاف بنشینید و کاملا به پشتی صندلی آن تکیه دهید.
2) درصورت امکان دریکی ازدستهای خودوزنه ای بگیرید.آرنج خودرا به دسته
صندلی ویلچرتکیه ندهید. آرنج خودراکمی خم نمائید.اجازه بدهیدکه دست دیگرتان
خیلی راحت درپهلوی شما استراحت داشته باشد.
3) به آرامی وبا سه شماره، دست خودرا به سمت شانه هایتان بالا ببریدتاجائی
که آرنج شما خم شود.
4) تا دوشماره دراین حالت باقی بمانید.
5) به آرامی دست خودراپائین آورده و به اندازه 3 شماره درموقعیت شروع باقی
بمانید.
6) تکرارحرکت بایستی به اندازه دو سری 8 تا 15 تائی باشد.
7) سپس همین حرکت رابرای دست دیگراجرانمائید.
تمرین چهارم: کشش شانه ها ازپهلو
1) روی ویلچرخود صاف بنشینید .دقت کنیدکه برای اجرای این حرکت در اطرافتان
فضای کافی وجودداشته باشد.
2) درصورت امکان درهریک ازدستهای خودوزنه ای بگیرید.دستهای خودرا دردوطرف
بدن قراردهید.
3) آرنجهای خودرا کاملا" صاف نکرده وآنها رامختصری خم نگه دارید.
4) به آرامی وبا سه شماره هردودست خودرا ازپهلو وبه سمت بالا حرکت داده
وازبدن دورکنید.
5)هردودست خودراتا جائی بالاببریدکه تانزدیکی سطح شانه قرارگیرند.دقت کنید
که آنها رابالاترازسطح شانه نبرید. به اندازه دو شماره در این وضعیت باقی
بمانید.
6) با شماره 3 به آرامی دستهای خودرا به وضعیت اولیه پائین ببرید.
7) این حرکت رابه صورت دو سری 8 تا 15 تائی تکرارکنید.
تمرین پنجم: چرخش دستها
1) روی ویلچرخود صاف بنشینید.
2) دستهای خودرا به دوطرف درازکنید و آنها راتا سطح شانه هایتان بالا
ببرید.
3) آنها راصاف نگه داشته و به شکل یک دایره بزرگ 10 بار بچرخانید.سپس آنها
را در پشت شانه برده و برای یک ثانیه درآن حالت باقی بمانید.
4) بعددستهای خودراروبه عقب 10 بارحرکت دهید.
5) سپس آنها تا سطح شانه ها به پشت برده وتا 2 شماره درآن حال باقی بمانید.
6) این تمرین رابه صورت 2 سری 5 تا8 تائی اجراکنید.
تمرین پنجم: بلندکردن بدن ازروی ویلچر
1) روی ویلچرخود صاف بنشینید.دستهای خودرا دربالای لاستیک های ویلچر
بگذارید.
2) بدن خودرا ازروی ویلچربلندکنید،بطوری که دستهای شما کاملا"صاف شوند.
3) تا سه شماره دراین حالت باقی مانده و سپس به آرامی خودتان را پائین
بیاورید. سعی کنید که آرنجهای خودرا نزدیک بدن نگه دارید.
4) این حرکت را 10 تا 20 بارتکرارکنید.
تمرین ششم: کشش عضله پشت بازو
این تمرین ماهیچه های پشت بازوها راتحت کشش قرارمی دهد.می توانیدبا دست
دیگر خود، دست تحت فشارخود را حمایت کنید.
1) روی ویلچرنشسته وکاملا" به پشتی صندلی خودتکیه دهید.
2) وزنه ای دریک دست خودنگه داشته وآن را بطورمستقیم به سمت سقف بالا
بیاورید.
3) دست دیگرتان رادرزیرآرنج قرارداده و آن را حمایت کنید.
4) به آرامی دست صاف شده خودرا خم کنید و وزنه را به سمت شانه همان دست
پائین بیاورید.
5) به آرامی دست خودرابه طرف سقف صاف کنید.
6) این حالت را تا 2 شماره حفظ نمائید.
7) مجددا" دست خودرابه آرامی به طرف شانه خم کنید.
8) خم وراست کردن دست را تکرارکنید تا 8 الی 15 بارآن راانجام دهید.
9) این تمرین رابرای دست دیگرخودهم اجرانمائید.
10) استراحت کرده و سپس سری بعدی تمرین را به تعداد 8 تا 15 بارانجام دهید.
****
منبع:مقاله "
مشکلات شانه
درافرادنخاعی و تمریناتی برای تقویت شانه ها " -مترجم: مهندس عباس كاشي - (ohealth2007@yahoo.com) -
انتشار : مركز ضايعات نخاعي جانبازان -دی ماه 1388 - برگرفته از December
2007: SIA: