|
پنج محقق به نمايندگي از اعضاي تيم
تحقيقاتي مركز ضايعات مغزي و نخاعي كه از طريق تزريق سلول «شوان» به بيماران
ضايعه نخاعي و درمان اين نوع بيماران، افتخار بزرگي براي ايران و ايراني در
جهان آفريدند ميهمان كيهان شدند و پاسخگوي سؤالات صفحه گفت وگو.
پاسخ دقيق ترين و ريزترين سؤلات ما را با حوصله و سعه صدر دادند و اميدهاي
بسياري در درمان معلولان و جانبازان ضايعه نخاعي به دلمان پيوند زدند و رفتند.
موفقيت عظيم محققان خداجوي ميهنمان كه اراده انجام چنين امر خطيري را از وعده
گاه موعود آخرالزمان(عج)؛ جمكران درخود ديدند را رئيسان جمهوري اسلامي ايران و
مجلس شوراي اسلامي، وزير بهداشت و ديگر مسئولان كشور ارج نهادند و آن را مايه
مباهات ملك و ملت دانستند.
در اين گفت وگوي چند ساعته تلاش شده تا دقيق ترين اطلاعات درباره كار بزرگ
محققان كشورمان از زبان خود آنان به مردم داده شود.
احمد حقيقي - قاسم رحماني
آقاي دكتر صابري دستاورد بزرگي نظير ترميم ضايعات نخاعي بدون شك حاصل كار
جمعي و گروهي است پيش از هرچيز مايليم با تيم تحقيقاتي كه شما مجري آن هستيد،
آشنا شويم.
-با تشكر از حسن توجه شما بايد اذعان كرد كه دوستان زيادي در انجام و پيشبرد
اين پروژه نقش داشتند كه خود را همواره مديون اين مجموعه به هم پيوسته و هماهنگ
مي دانيم، در اين كار بزرگ رويكرد ما مبتني بر نگرش سيستمي بود، هرگز به اين
مسئله به صورت شخصي نگاه نكرديم... و اما همكاران ما عبارت بودند از: خانم دكتر
معصومه فيروزي مسئول بخش تجربي و مشاور بافت شناسي تيم تحقيقاتي ،طرح هاي
آزمايش برروي موش آزمايشگاهي به عهده ايشان بود، دكتر سيدحسن امامي كه رئيس
دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي تهران هستند و در تصويب فرايند كار تجربي به
كار انساني و اخذ موافقت هاي لازم براي پيش نويس طرح و تصويب ملحوظ كردن شرايط
اخلاقي نقش پررنگي داشتند، آقاي سيدكاظم حسيني از همكاران ما در بانك اعضاي
پيوندي و مسئول مستقيم فراوري اعصاب و كشت اعصاب محيطي هستند كه همراه آقايان
دكتر حميدرضا آقايان و بابك ارجمند همواره در بانك اعضا حضور دارند، و سرانجام
دكتر پوريا مشيدي كه از انترن هاي دانشگاه علوم پزشكي هستند و رل ايشان در واقع
اتصال بين كار پايه و باليني است، در واقع ايشان عامل آشنايي و همكاري بنده با
خانم دكتر فيروزي است و عنوان پايان نامه ايشان طرحي است كه هم اكنون مشاهده مي
كنيد ضمن اينكه در حين كشت بافتي و در تمام مراحل مانند انتقال بافت و رساندن
آن به اتاق عمل و سركشي به اتاق تميز انجام وظيفه مي كنند.
آقاي دكتر صابري يعني قبل از تز دكتر مشيدي موضوع ترميم ضايعات نخاعي مطرح
نشده بود؟
- چرا، ما قبلا در بيمارستان امام خميني(ره) تهران، روي ضايعات نخاعي كارهاي
مختلفي را انجام داده بوديم از جمله پرده داخل شكم را مي آورديم، روي نخاع ، كه
اين كار توسط همكار ما آقاي دكتر شيخ رضايي در 12سال گذشته انجام شده بود...
بنابراين ايده پروژه از قبل وجود داشت...
- قبل از اينكه دكتر مشيدي تز خود را تصويب كند ما كار را روي حيوان شروع
كرديم...
دكتر امامي از اعضاي تيم تحقيقاتي: در جواب پرسش شما بايد عنوان كنم اوايل سال
80 بود كه كار روي حيوان انجام شد و همين آزمايش به روي حيوان مبنايي شد براي
تهيه پايان نامه كه كار روي انسان را عملياتي كرد.
راستي آقاي دكتر صابري به نقش خود اشاره نكرديد...
- نقش من كمترين بود (با فروتني خاص خود) در واقع تيم باليني كشت بافت شامل
دكتر مشيدي، آقاي حسيني، دكتر ارجمند و دكتر آقايان است به انضمام اينكه نقش من
غربالگري بيماران است و اجراي طرح پيوند و ترميم ضايعات نخاعي بر دوش ناتوان من
گذاشته شده است.
آقاي دكتر صابري زمان جنگ برخي شايعات وجود داشت كه مثلا رژيم صهيونيستي به
موفقيت هايي در زمينه ترميم ضايعات نخاعي دست يافته و مسائلي از اين دست،
درخصوص طرح حاضر آيا تحقيقاتي قبلا در سطح جهان انجام شده يا خير؟
- قبل از شروع كار، يك بازبيني راجع به كارهاي مشابه انجام داديم، اگر بخواهيم
دقيق بررسي كنيم بايد بگويم، برخي كشورها به صورت تك موردي تحقيقاتي را انجام
داده اند مثل كشورهاي استراليا، اوكراين، انگلستان، آمريكا و همچنين رژيم
اشغالگر قدس، و كشورهايي هم هستند كه مراكزي را به طور تخصصي به اين كار اختصاص
داده اند...
آيا آماري در اين خصوص وجود دارد؟
- كشور چين تعداد زيادي را مورد عمل پيوند نخاع قرار داده شايد چيزي در حدود
هزار نفر، دانشمندان كشور روسيه نيز تا سال 2005 حدود 17 نفر را عمل پيوند كرده
اند كه البته نسبت به چين موفقتر هم بودند.
و جايگاه كشورمان...
- از لحاظ انجام كار در سطح وسيع، ايران در جايگاه سوم جهان قرار دارد و در
بيمارستان امام خميني(ره) تهران مركز خاص چنين كاري طراحي شده است، اما از نظر
تكنيكي كه در ايران به كار رفته قطعا منحصر به فرد است، درواقع فرايند ترميم
ضايعات نخاعي در داخل كشور به وسيله سلول هاي شوان كه سلول هاي غلاف اعصاب
محيطي است آنهم با روش خاص استخراج و تكنيك خاص كه شامل تزريق اين سلول ها به
طور مستقيم به حباب ضايعه نخاعي است، فقط در ايران انجام شد.
پس اين كار منحصر به فرداست...
- در روسيه حدود سه سال پيش تلاش كردند چنين فرايندي را تجربه كنند ولي
نتوانستند سلول شوان را پرورش دهند. از حيوان آزمايشگاهي استفاده كردند و سلول
هاي شوان را استخراج كرده و به انسان پيوند زدند كه كارشان موفقيت آميز نبود به
طوري كه وقتي كار را با آنها مطرح كرديم، ما را ترغيب نكردند و گفتند ما اين
پروژه را انجام داديم و موفق نشديم، با اين وجود خللي در عزم ما ايجاد نشد و
تصميم گرفتيم كار را با قدرت به پيش ببريم.
آقاي دكتر صابري گفتيد روشي كه به كار برديد منحصر به فرد بوده و از سويي
كشورهاي روسيه و چين نيز تحقيقات مشابهي را در اين زمينه داشته اند، دانشمندان
آنها براي ترميم ضايعات نخاعي چه روش هايي را به كار بردند؟
- روش هايي كه در چين و روسيه به كار مي رود عبارت است از كاربرد سلول هاي پوشش
بويايي، در چين از سلول هاي پوشش بويايي جنين 28 هفته استفاده مي شود كه اين
جنين سالم بوده و سقط مي شود، يعني سقط يك جنين سالم 28 هفته اي كه روح در آن
دميده شده، ما اصلا از لحاظ اخلاقي نه چنين اجازه اي را داريم و نه به اين كار
فكر مي كنيم، اما در كشور روسيه شرايط فرق دارد، آنها اخلاق پزشكي را اتفاقا
كاملا رعايت مي كنند به اين معنا كه از سلول هاي پوششي بويايي خود فرد مصدوم
نخاعي استفاده مي كنند، منتهي اين سلول ها از محيطي برداشته مي شود كه مشكل ساز
است، همانطور كه مي دانيد محيط بيني سرشار از ويروس و باكتري است و روشي كه
براي كشت استريل استفاده مي كنند، بهره گيري از نوعي آنتي بيوتيك است كه خب،
آنتي بيوتيك براي از بين بردن باكتري است و در برابر ويروس اثري ندارد كه
اتفاقا يك مورد بيماري آنسفاليت از اين طريق در يكي از بيماران روس روي داد و
با كمال تأسف به مرگ وي منجر شد به همين دليل ما قانع نشديم كه اين كار را در
ايران انجام دهيم.
غير از اين روش هايي كه اشاره كرديد، روش ديگري براي ترميم ضايعات نخاعي وجود
ندارد؟
- چرا، روش ديگر كه در همين روسيه استفاده مي شود، كشت سلول هاي بنيادي است كه
از فضاي زير عنكبوتيه تزريق مي كنند ولي با توجه به فاصله زياد اين ناحيه، سلول
هاي تزريق شده تا به محل ضايعه برسد تعدادشان بسيار كم مي شود از اين رو تصميم
گرفتيم از سلول هاي شوان براي ترميم ضايعات نخاعي استفاده كنيم چون به اين
نتيجه رسيديم كه رساندن سلول به طور مستقيم به محل آسيب بهترين كار است، بهمن
ماه سال گذشته براي اولين بار اين فرايند در بيمارستان امام خميني(ره) انجام شد.
درصورت امكان فرايند پيوند را بيشتر توضيح دهيد.
ببينيد همانطور كه اشاره كردم، سلول هاي شوان، سلولهاي غلاف اعصاب محيطي است،
ما در روش درماني خود، اين سلولها را از پشت پاي خود فرد مصدوم نخاعي مي گيريم،
با اين كار ديگر امكان رد پيوند يا عفونت وجود ندارد، پس آن را در اتاق تميز يا
همان كيلين روم در شرايط كاملاً استريل كشت مي دهيم، مسئوليت كشت اين سلولها به
عهده آقاي حسيني است كه زحمات زيادي را متحمل شدند در اين اتاق با استفاده از
فشار جريان هواي فيلترشده به نوعي محيط از عوامل بيماري زا تخليه مي شود، پس
ازكشت مناسب سلولهاي شوان، در شرايط كاملاً استريل آنها به فضاي حبابهاي نخاعي
به طور مستقيم تزريق مي شود، پس از تزريق سلول فضاي بين دو سرنخاع قطع شده، اين
سلولها با رشد و تكثير خود يك رشته عصبي ايجاد مي كند كه به مرور تبادل بين دو
سر نخاع آسيب ديده را باعث مي شود، يك رشته عصبي چند رشته عصبي ديگر را تحريك
مي كند و البته در ادامه كار نيازمند توانبخشي است تا پس از برقراري جريان
عصبي، عضلات كه مدتها فعال نبوده به فعاليت طبيعي نزديك شود حتي ممكن است از
الكتروتراپي استفاده شود به هرحال پس از موفقيت در پيوند مرحله اول كنترل حسي-
حركتي است، تكان دادن انگشت، كنترل مسائل مربوط به دستگاه هاي مثانه و تناسلي
احساس گرما و سرما و در مراحل بعد ايستادن است تا فرد عادت كند، پس از يك تا دو
ماه تمرين مرحله بعد گام برداشتن به كمك پارالل است و در نهايت همزمان با
فعاليت توانبخشي و الكتروتراپي براي تحريك عضله، مرحله نهايي يا راه رفتن آغاز
مي شود، طرح ما هم اكنون در مرحله باليني است، مجوزهاي لازم اخذ شده و
انشاءالله پس از انجام سي پيوند موفقيت آميز، وزارت بهداشت اجازه درمان در سطح
وسيع را صادر مي كند.
تاكنون روي چندنفر عمل تزريق سلولهاي شوان را انجام داده ايد؟
- تا الان اين روش روي نه نفر انجام شده، از بهمن ماه سال گذشته كه اولين پيوند
را انجام داديم، تاكنون به طور متوسط هردو هفته يك نفر را عمل كرده ايم...
همه اعمال پيوند موفقيت آميز بوده است؟
- بله، از نه نفر، عمل هشت نفر موفقيت آميز بوده و نفر نهم نيز به تازگي عمل شده
كه بايد براي ديدن نتيجه كار منتظر بماند.
درصد موفقيت عمل هاي انجام شده يكسان بوده؟
- به اين سؤال دوجور مي توان پاسخ داد، يك اينكه از بين بيماران چندنفر به
درمان پاسخ دادند و ديگر اينكه بيمار چقدر به وضعيت طبيعي نزديك شده است، ازنظر
اينكه چند درصد بيماران بهبود يافته اند به ضرس قاطع مي توان گفت چيزي حدود 80
تا 90درصد بيماران ازنظر حسي، حركتي و مسائل ادراري و تناسلي شرايط بهبود را
اعلام مي كنند، اما ازنظر اينكه چند درصد به وضعيت فيزيولوژي اوليه برگشته اند
در بيماراني كه ابتدا عمل كرديم به خاطر گذشت زمان دستاوردها بيشتر بوده است،
دراين بيماران توانسته ايم قدرت عضلاني را از دو پنجم به پنج پنجم برسانيم...
-دكتر سيدحسن امامي ازاعضاي گروه تحقيقاتي: درخصوص پرسش شما بايد نكته اي را
گوشزد كنم، آن هم اين مسئله است كه وقتي درخصوص بيماران دچار صدمه نورولوژيك
درصد موفقيت را مي پرسيد بايد اين مسئله را مدنظر قرار دهيد كه حوزه جراحي
اعصاب با ساير حوزه هاي پزشكي متفاوت است و در كار جراحي اعصاب حتي اگر يك درصد
بهبود حاصل شود، موفقيت صددرصد محسوب مي شود، براي مثال شما فرض كنيد كه من يك
جراح عمومي هستم كه بيماري را كه چاقويي به شكمش اصابت كرد. و حتي معده اش آسيب
ديده را جراحي مي كنم، اين آدم بعد از گذشت چند روز كاملا بهبود پيدا مي كند،
حتي بعد از مدتي انگارنه انگار كه براي وي اتفاقي افتاده، اما اگر همين فرد
چاقويي به دستش اصابت كند كه مثلا اعصاب مچ دست وي از بين برود و يا چاقو به
زيربلغش بخورد و اعصاب آن قسمت از بين برود شرايط كاملا فرق مي كند اگر همان
لحظه كه اعصاب مچ دست قطع شده، اعصاب قطع شده را كنار هم بگذارند ميزان موفقيت
اين گونه است كه اعصاب يك سانتي متر در ماه رشد مي كند، يعني عصبي كه به محض
قطع شدن عملكردش كاملا از دست رفته اگر بلافاصله عمل شود، پنج ماه در ناحيه مچ
دست و در ناحيه زير بغل حتي تا سه سال طول مي كشد كه عملكرد طبيعي بازگردد،
بنابراين در عمل پيوند سلول هاي شوان كه دوستان انجام داده اند به نظر من
موفقيت هزار درصد است، بنابراين وقتي كه بيماران قطع نخاعي كنترل ادرار، مدفوع
و اندام هاي حركتي خود را باز مي يابند، ميزان اين موفقيت بسيار شايان توجه
است.
- دكتر صابري: نكته اي را كه مي خواهم پيرو گفته هاي دكتر امامي در مورد عمل
پيوندي كه تيم انجام داد عرض كنم، اين است كه همانطور كه شما در تصاوير
تلويزيوني سيماي جمهوري اسلامي ديديد، خانمي كه قطع نخاع بود و پس از عمل مي
توانست به كمك پارالل راه برود مي گفت وقتي دچار ضايعه نخاعي شدم پزشكان به من
گفتند تا سيصد سال ديگر امكان درمان شما وجود ندارد! ببينيد، ديد پزشكان آن موقع
اينگونه بود، براي ما مهم تغيير اين نگرش و ايجاد اميد و انگيزه زندگي در
بيماران ضايعه نخاعي است.
جناب دكتر صابري سؤالي كه مطرح مي شود اين است كه زمان چه نقشي در موفقيت اين
پيوند دارد؟ با توجه به اينكه بسياري از جانبازان عزيز سالهاست از معلوليت رنج
مي برند، آيا امكان پيوند در مورد آنها وجود دارد؟ پيري، جواني و مسائلي از اين
دست چه قدر در موفقيت پيوند تأثيرگذار است؟
- سن خيلي مؤثر است، هرچه سن افراد كمتر باشد ميزان موفقيت هم بيشتر است،
ماكزيمم سن افراد براي عمل 50 سال تعيين شده، نكته ديگر اين كه با توجه به سالم
بودن بالا و پايين نخاع در محل آسيب، فقط هم نبايدبه عامل زماني توجه كرد! به
اين معنا كه هر وقت اقدام درماني را شروع كنيم بهبود حاصل مي شود، البته ميزان
موفقيت متفاوت است، روزهاي اول بعد از عمل در محل ضايعه يك جوشگاه ايجاد مي شود
مانند جاي زخم كه البته ترميم پيدامي كند، اولين بيماري كه عمل كرديم حدود 18
سال از آسيب ديدگي وي مي گذشت زيرا از جانبازان دفاع مقدس بود كه سال 66 جانباز
شده بود، بيمار دوم13 سال از آسيب ديدگي وي مي گذشت، يعني همان خانمي كه
تصاويرش را از تلويزيون ديديد و مي توانست با كمك پارالل راه برود ايشان به
دنبال سقوط از بلندي دچار ضايعه قطع نخاع شده بود.
بنده چون غربالگري بيماران را به عهده دارم، سعي كردم تا كنون بيماراني را
انتخاب كنم كه مطمئن هستم علائم عصبي آنها ثابت شده و ديگر علائم بهبودي آنها
متوقف مانده.
آقاي دكتر نشانه هاي اين تثبيت شدن چيست؟ براي مثال بسياري از بچه هاي معلول
و جانباز اسپاسم دارند، يا برخي مواقع پاي آنها جمع مي شود يا واكنش هاي عصبي
ناگهاني در اعضايي كه حس ندارد به طور ناخودآگاه در آنها ديده مي شود يا مثلا
داراي اسپاسم مثانه هستند...
-به نكته بسيار مهمي اشاره كرديد، اگر ضايعه از نوع نورون محركه فوقاني باشد،
شرايط مطلوبتري پيش روي ماست، يعني اگر بيماري اسپاسم داشته باشد به اين معناست
كه عصب سالم است، عضله سالم است و نخاع، در ناحيه پايين آسيب، كار خودش را مي
كند، بنابراين وجود اسپاسم نكته مثبتي است، اما وجود پاهاي لاغر، ضعف اعصاب و
عضلات تحليل رفته براي ما نكته منفي است.
مواردي را كه اشاره كرديد همه مربوط به بيماراني است كه قبلاًسالم بوده اند و
بعدها در اثر سانحه و يا جنگ دچار عارضه قطع نخاع شده اند، درمورد بيماران فلج
مادرزاد هم آيا بحث پيوند نخاع مطرح است؟
- بله، همينطور بيماران MS، ALS، بيماران ضايعات مادرزادي و بسياري ازبيماريهاي
دژنراتيو سلسله اعصاب مركزي كه فرد را در نهايت روي صندلي چرخدار مي نشاند، اين
تحقيق نشان داد، سلول درماني براي اين ضايعات نيز مي تواند مؤثر باشد، اما بحث
ما در حال حاضر معطوف به ضايعات تروماتيك است به اين خاطر كه بسيار شايع هستند،
يعني حوادثي كه در طول زندگي فرد برايش ايجادمي شود و وي را از چرخه فعاليت هاي
اجتماعي بازمي دارد، اين افراد عموماً بسيار فعال هستند كه بازماندن آنها از
فعاليت، هم به خودشان و هم به جامعه لطمه فراوان مي زند.
جناب دكتر صابري! برخي از جانبازان عزيز به واسطه اصابت تركش و مقيم شدن آن
حالا چه ساچمه، گلوله يا بقاياي تسليحات جنگي در نخاع خود روي ويلچر هستند آيا
امكان درمان اين عزيزان با توجه به خطير بودن خارج كردن تركش ها از نقاط حساس
بدن آنها مثل گردن وجود دارد؟
- قبل از اينكه پاسخ شما را بدهم مي خواستم از اينكه جهت صحبت ما متوجه مشكلات
جانبازان شده تشكر كنم همانطور كه در سؤال قبلي خانم دكتر فيروزي فرمودند يكي
از انگيزه هاي بزرگ ما درمان عزيزاني بود كه بزرگوارانه در صحنه هاي جنگ تحميلي
سلامت خود را تقديم حفظ كشور، مردم و نظام كردند از اينرو مشكلات جانبازان
همواره براي ما مهم تلقي مي شود در اين مورد بخصوص بايد گفت كه وجود تركش كار
را سخت مي كند زيرا تركش مثل يك سد عمل مي كند به خصوص با توجه به اين كهMRI در
اين عزيزان جواب نمي دهد و تشخيص محل دقيق تركش دشوار است به هرحال اين موضوع
مشكلات را دوچندان مي كند براي اين جانبازان بايد ابتدا شرايطي را فراهم كرد تا
تركش خارج شود و سپس سلولهاي شوان را در حبابهاي نخاعي تزريق كرد. يعني پس از
اخراج عامل خارجي مي توان حفره را با تزريق سلولي پر كرد.
آقاي صابري افق اين طرح كجاست؟
- افق كار اين است كه مصدومان نخاعي را به مرحله اي برسانيم كه به زندگي طبيعي
بازگردند به همين قاطعيت! درصدد هستيم سخت افزار كار را وسعت دهيم تا تعداد
بيشتري از هموطنان را بپذيريم. هم اكنون در حال تجهيز مركز خاص درمان مصدومان
ضايعه نخاعي و مغزي در بيمارستان امام خميني(ره) هستيم. در حال حاضر بازخورد
اين طرح در سطح كشور به گونه اي است كه پاسخگوي بيماران نيستيم با اين حال
آرزوي ما اين است كه تمامي هفتاد هزار هموطن آسيب نخاعي را پذيرش كنيم و به آنها
خدمت رساني كنيم به اميد روزي كه به زندگي عادي بازگردند.
خب، خوب است كمي هم از شرايط كشت سلول هاي شوان از آقاي سيدكاظم حسيني كه
مسئول مستقيم كار بود بپرسيم، آقاي حسيني براي اطلاع خوانندگان ما از شرايط كشت
سلولي بگوئيد...
كشت سلولي در اتاق كاملاً استريل بايد انجام شود، اين اتاق در اصلاح Clean
Roomيا اتاق تميز ناميده مي شود دراين مرحله سلولهايي را كه از پشت پاي فرد
گرفته مي شود در شرايط مناسب آزمايشگاهي كشت مي دهيم.
تا پس از تكثير به بيمار پيوند زده شود...
و مدت زمان لازم براي كشت...
- زمان لازم براي كشت سلولي متفاوت است و در اعمال پيوندي كه صورت گرفته از دو
هفته تا يكماه و چهل و پنج روز متغير بوده كه اين مدت به كيفيت رشته هاي عصبي كشت داده
شده بستگي دارد.
شرايط استريل را چگونه فراهم مي آوريد؟
- در اتاق تميز هيچ گونه عامل عفونت زا نبايد حضور داشته باشد به همين خاطر هوا
با فيلتر وارد اتاق مي شود و سپس در شرايطي كاملا كنترل شده از فضاي اتاق خارج
مي شود.
و مشكلات...
- خب در هر كاري مشكل وجود دارد از لحاظ امكانات خب، درخصوص ميكروسكوپ اينورت و
گاز co2 مشكل داشتيم، اين كمبودها باعث مي شد تا براي اطمينان از موفقيت كار شب
و روز به اتاق تميز سركشي كنيم و اغراق نيست اگر بگويم در طول اين مدت به نوعي
محيط آزمايشگاه خانه دوم من محسوب مي شد كه جا دارد اينجا از همسرم تشكر كنم كه
علي رغم شرايط سخت بارداري شرايطي را ايجاد كرد كه من به كار مورد علاقه ام
بپردازم.
بسيار خوب ، در بعد فني كار ،صحبت زياد شد، مايلم از خانم دكتر فيروزي كه از
اعضاي فعال تيم هستند بپرسم چه شد كه اصلا به موضوع ترميم ضايعات نخاعي علاقه
مند شديد يا به عبارت ديگر از كي اين موضوع به دغدغه خاطر شما تبديل شد؟
- موضوع برمي گردد به سال هاي هفتادو سه و هفتادو چهار ، روزي براي زيارت به جمكران رفته بودم كه
با گروهي از جانبازان مواجه شدم. اين عزيزان را با اتوبوس هاي مخصوص و روي تخت
هاي خاصي براي زيارت آورده بودند، آنها فقط گردن خود را مي توانستند بالا نگه
دارند ولي روحيه شان فوق العاده بود، ديدن چهره هاي نوراني اين عزيزان و شرايط
سخت زندگي آنها تأثير عجيبي بر من گذاشت، خاطرم هست آنروزها من فوق ليسانس
نوروبيولوژي داشتم و در آزمايشگاه به كار خود مشغول بودم، ناگاه به خود آمدم،
با خودم فكر كردم، فلاني رشته تحصيلي تو نوروبيولوژي است، ادعا هم داري كه بچه
مسلماني، به اين عزيزان هم كه ارادت داري، پس به جاي هر كاري بايد در آزمايشگاه
براي اين عزيزان كاري بكني! اين طور شد كه ما به آزمايشگاه بازگشتيم و تحقيقات
خود را روي ترميم اعصاب محيطي و مركزي آغاز كرديم در مطالعات خود همراه دوستان
به اين نتيجه رسيديم كه يكسري فاكتورها دخيلند براي درمان ضايعات نخاعي، مغزي
گام اول تعيين اين فاكتورها بود.
چه فاكتورهايي...
- مثلا از جمله عوامل مهم، عامل رشد عصب بود كه بايد آن را تهيه مي كرديم،
خريدن اين ماده بسيار گران بود به همين منظور تلاش ما معطوف به استخراج و تهيه
اين ماده مهم شد، كار خود را براي استخراج اين ماده از بزاق موش هاي آزمايشگاهي
آغاز كرديم و موفق شديم...
خانم دكتر آيا حمايت هاي لازم از تحقيقات شما به عمل مي آمد؟
- نيت دوستان البته خوب بود، اما تحقيقات ما به بودجه زيادي نياز داشت، براي
مثال براي تهيه برخي لوله هاي آزمايشگاهي مورد نياز از شيشه گري كمك گرفتيم!!
جالب است كه بگويم بودجه اولين طرح ما سيصد هزار تومان تصويب شد! علي رغم اين
مشكلات موفق شديم با درجه خلوص بالا عامل رشد عصب كه براي تحقيقات ما بسيار
لازم و حياتي بود استخراج كنيم، دراين جا مي خواهم از فرصت استفاده كنم و توجه
مسئولان را به اهميت تحقيقات در حوزه علوم پايه جلب كنم، اين تحقيقات بسيار مهم
است و بايد از سوي مسئولان مورد حمايت قرار بگيرد.
خانم دكتر فيروزي از انگيزه هاي خود براي اين كار گفتيد، مي خواستم از آقاي
دكتر مشيدي كه پايان نامه اش مبنايي براي شكل گيري اين طرح شد هم دراين خصوص
جويا شوم...
-حقيقتش اين است من با اين كه سال اول دانشگاه بودم دوست داشتم در كنار درسي كه
مي خوانم يك كار علمي هم انجام دهم، سال هفتادو هشت بود كه به آزمايشگاه خانم دكتر
فيروزي معرفي شدم...
آقاي مشيدي ايده طرح مال خودتان بود؟
- در كارهاي علمي، ايده از آن فرد نيست، ايده با همفكري همه اعضاي گروه شكل مي
گيرد، اساتيد من خانم فيروزي و آقاي دكتر صابري در شكل گيري اين ايده نقش بسيار
پررنگي داشتند و من اين شانس را داشتم كه از محضر اين بزرگان بهره مند باشم و
اينكه در تمام مدت كار با رفتاري مواجه شدم كه همواره خود را عضوي از گروه
احساس مي كردم و اين به من انگيزه مي داد...
براي يك كار علمي چرا به سراغ ضايعات نخاعي رفتيد؟
- شخصا معتقدم تحقيقات بايد به سمت و سوي حل مشكلي باشد كه به طور محسوس در
جامعه وجود دارد، در موردي ديده بودم كه فردي كه دچار ضايعه نخاعي مي شود. بعد
از چهار يا پنج هفته به مرحله اي از بهبود مي رسد و ديگر خوب نمي شود و تا پايان عمر
روي ويلچر مي نشيند اين شرايط برايم سخت بود دوست داشتم كاري براي اين عزيزان
بكنم، دوست داشتم نتايج تحقيقاتم در بهبود زندگي معلولان وجانبازان عزيز قابل
لمس باشد به همين خاطر در تحقيقات حيواني كه پايه كاربود دنبال ايجاد شرايطي
بوديم تا شبيه ترين حالت به آسيب هاي شايع انساني باشد و خدا را شكر همه چيز به
گونه اي پيشرفت، كه به سمت كار انساني جلو رفتيم .
در آغاز پيشرفت كار را تا چه حد ارزيابي مي كرديد؟
- ببينيد! كارهاي پايه به مرحله خوبي رسيده بود البته در موارد مشترك در
كشورهاي ديگر هم كارهاي مشابه اي رخ داده بود ولي در قسمت باليني خير، و شايد
از اين حيث كار تيم تحقيقاتي منحصر به فرد باشد.
يعني كار باليني گروه شما، كار جديدي بوده؟
- كار پيوند سلولي همانطور كه استادم آقاي دكتر صابري گفتند در برخي كشورها
انجام شده اما با سلول شوان براي اولين بار در جهان شكل گرفت.
برگرديم به شرايط باليني كار، آقاي دكتر صابري شما به عنوان مجري پروژه در
آغاز كار انتظار چنين موفقيتي را داشتيد؟
- خب! كارها روال خوبي داشت و همكاران هم مانند قطعات يك پازل با يكديگر چفت
شده بودند ما بهترين افراد متخصص را در گروه داشتيم و توكلمان هم به خدا بود،
انگيزه همكاران را هم كه شنيديد، با اين شرايط طبيعي است كه به موفقيت بسيار
اميدوار بوديم، اما نه به اين زودي...
- دكتر مشيدي: اولين پيوند را كه انجام داديم، بناي ما اين بود كه شش ماه بعد
گزارش بهبودي را داشته باشيم، ولي در كمال بهت و ناباوري مورد اول كه از
جانبازان عزيز دفاع مقدس بود، پس از دو سه روز شرايط بهبود را اعلام كرد.
- خانم دكتر فيروزي: باورتان نمي شود! مورد اول پيوند را كه انجام داديم
همانطور كه دكتر مشيدي گفت، يكي از جانبازان عزيزي بود كه از هيجده سال پيش روي
ويلچر نشسته بود، اين عزيز پس از دو سه روز با من تماس گرفت و گفت: پاهاي من
گزگز مي كند، در آن شرايط باور كنيد با هيچ جمله اي نمي توانم شوق و خوشحالي
خود را در آن لحظات توصيف كنم.
- دكتر امامي: باور كنيد خود مصدومان نخاعي به ما روحيه مي دادند براي پيشبرد
كار، به نوعي موتور محركه ما همين عزيزان بودند.
- دكتر صابري: همانطور كه دوستان گفتند ما در ابتدا تصور نمي كرديم به اين زودي
به نتيجه برسيم، با اين حال پيوندها را ادامه داديم و سعي كرديم تا به نتايج
متقن نرسيده ايم، اعلام نكنيم.
آقاي دكتر صابري آيا نتايج تحقيقات خود را به مجامع علمي ارائه كرده ايد؟
- بله، كار گروه به صورت يك مقاله علمي وزين در ISI چاپ شد و اگر دوستان علاقه
مند به اين مباحث در مجله علمي نوروساينس لترز كه يك رفرنس مهم محسوب مي شود
سرچ كنند اولين مقاله عملي وزين و پرارجاع طرح ترميم سلولهاي نخاعي است.
و مجامع علمي كشورمان...
- نكته اي را مي خواهم اشاره كنم كه تاكنون جايي نگفته ام، پس از آنكه طرح ما
با موفقيت روي سه نفر آزمايش شد در شهر شيكاگو كنگره جراحان مغز و اعصاب آمريكا
مرتب از ما دعوت مي كرد كه برويم آنجا طرح را ارائه كنيم و قول همه گونه حمايت
هم داده بودند و اين در حالي بود كه در ايران هنوز طرح ما جدي نشده بود، آنها
طرح را با سه مورد پيوند قبول داشتند ولي ما تا نه مورد پيوند پيش رفتيم تا ابتدا
طرح را در داخل كشور ارائه كنيم.
در طول اين مدت آيا نهادهايي هم بودند كه از شما حمايت كنند؟
- براي خود من غيرقابل باور بود، در طول اين مدت دفتر فناوري هاي رياست جمهوري
به صورت كاملا نامحسوس از كار حمايت مي كرد براي مثال براي جراحي نياز به وسيله
اي داشتيم تا به صورت ميلي متري محل ضايعه يا حباب را شناسايي كنيم بدون اينكه
تأئيد داشته باشيم در اختيار ما قرار مي داد، مشخصاً مايلم از مهندس سجادي
مسئول دفتر همكاري هاي فناوري رياست جمهوري تشكر كنم و همينطور وابستگي علمي/
فرهنگي ايران در روسيه آقاي مهندس اميري، كه امكان ارتباط با مجامع علمي كشور
روسيه را براي ما فراهم آورد و اين در پيشبرد كار بسيار مهم بود و صد البته
بنياد جانبازان كه به محض اطلاع از كارما قول همه گونه حمايت را به ما دادند و
از لحاظ وسايل توانبخشي ما را حمايت كردند و نيز مركز ضايعات نخاعي هم كمال
همكاري را با ما داشتند و اين در حالي بود كه وزارت بهداشت كماكان در چرخه
بروكراتيك خود دست و پا مي زد....
پس از حمايتها راضي هستيد؟
- چرا كه نه؟ در سالهاي گذشته چنين نگرشي به تحقيقات علمي وجود نداشت و حتي
دوستان و اساتيد قبلي مي گفتند در رژيم طاغوت هر كس كه مي خواست كار بكند به
چشم ديگري به او نگريسته مي شد! يعني كه فلاني شماها حتي نمي توانيد يك توليدي
يا كارگاه كوچك را اداره كنيد يا همان بحث معروف ملي شدن صنعت نفت، به هر حال
پس از مطرح شدن بحث جنبش نرم افزاري از سوي مقام معظم رهبري حمايت ها بسيار
گسترده و مطلوب شده و حتي رسانه ها به اين تحقيقات علمي حساس شده اند.
اين تحقيقات به طور مشخص از سوي كدام مراكز صورت گرفت؟
- به طور مشخص مركز تحقيقاتي و ترميمي ضايعات مغزي و نخاعي دانشگاه علوم پزشكي
تهران كه در مراحل تحقيقات خود از كمكهاي مركز تحقيقات بيوشيمي و بيوفيزيك
آزمايشگاه ترميم بافت هم كمك گرفتيم.
و آيا مراكزي در كشور كارهاي مشابه شما را پي گيري مي كنند؟
- بله، به هر حال اين زمينه كاري براي بسياري از مراكز تحقيقاتي جالب است پس از
موفقيت هاي گروه ما، اين مراكز در كارهاي خود جدي تر هم شده اند، هم اكنون در
مركز رويان كارهاي شاياني روي سلولهاي بنيادي در جريان است يا بانك بافتي ايران
هم كار روي سلولهاي شوان را آغاز كرده.
و در پايان اگر حرف نگفته اي باقي مانده بفرمائيد.
- از همه مردم خوب كشورمان تشكر مي كنم و اميدوارم روزي برسد كه هيچ انساني را
روي ويلچر نبينيم، ضمناً خوب شد فرصت پاياني را داديد از همه عزيزان جانباز كه
مي خواهند هر چه سريعتر درمان شوند مي خواهم براي انجام كار به آقاي دكتر جوادي
رئيس مركز ضايعات نخاعي بنياد جانبازان براي پي گيري طرح مراجعه كنند و معلولان
عزيز هم انشاءالله به زودي با راه اندازي مركز ترميم ضايعات نخاعي بيمارستان
امام خميني (ره) در خدمتشان هستيم. از شما و همه عزيزان كيهان و به ويژه مدير
مسئول روزنامه كه با ابراز لطف خود و حضور در جمع ما دلگرمي ما را دو چندان
كردند تشكر مي كنم.
در ضمن سايت www.noknae.ir در خدمت هموطنان است
- خانم دكتر فيروزي: من هم تشكر مي كنم و به همه عزيزان مي گويم اگر خداي
ناكرده براي كسي از هموطنان ضايعه نخاعي ايجاد شد كار توانبخشي را ادامه دهند
تا عضلات تحليل نرود و انشاءالله آماده پيوند باشند
**** منبع : مقاله "
اعضاي تيم ترميم ضايعات نخاعي در گفت و گو
با كيهان " -
روزنامه كيهان -روز
شنبه 21 مرداد 1385 |
