وقوع حوادث مختلف در جامعه امروز، هر لحظه انسان را تهدید به آسیب نخاعی می کند که در صورت بروز، موجب ایجاد اختلال در چندین دستگاه بدن می شود که روند طبیعی زندگی فرد را تحت تاثیر قرار داده و فرد، عوارض و بیماریهای مختلف جسمی و روحی از جمله افسردگی، گوشه نشینی، ترس، خشم، خشونت و عصبی بودن و ... را تجربه خواهد کرد. معلولیت در هر سطح و گستره ای که اتفاق بیافتد، به غیر از آسیب جسمی از لحاظ شناختی نیز محدودیتهایی در فرد مبتلا ایجاد می نماید که در بسیاری از مواقع زمینه ساز بروز اختلالات عاطفی و رفتاری خواهد بود.

طبق آمارهای موجود، در هر دو ساعت یک ضایعه نخاعی ناشی از تصادفات و حوادث دیگر در کشور رخ می دهد. مسائلی که پس از آسیب نخاعی پدید می آید ،  اندام ها و دستگاههای مختلف بدن را تحت تاثیر قرار می دهد و فرد پس از حادثه تغییرات عمیقی در زندگی اش رخ می دهد به خصوص عواطف فرد عمیقاً تحت تاثیر قرار می گیرد و موجب اختلال در روابط اجتماعی و خانوادگی بیمار می گردد.

هر گاه فرد نتواند به مدت طولانی حرکت کند و برای انجام فعالیت های ساده زندگی به دیگران وابسته شود، احساس وی نسبت به خودش در معرض خطر قرار می گیرد و کم کم احساس پوچی و بی ارزشی می کند و اعتماد به نفسش کاهش می یابد. از طرفی عدم ارتباط اجتماعی یا کناره گیری از جامعه بر سلامت روان مددجو تأثیرات عمیقی خواهد داشت. بروز وضعیت های تنش زا هم منجر به محدود کردن توانایی های فرد شده و وی را بیشتر مستعد آسیب جسمی و روحی می سازد.

پرستاران دارای نقش ویژه در ارائه مجموعه خدمات مورد نیاز افراد دارای ضایعه نخاعی هستند. تاکید خدمات پرستاری بر تامین مراقبت جسمی، حمایت روانی و عاطفی و آموزش افراد دارای ضایعه نخاعی و خانواده های ایشان و مراقبت دهندگان از این افراد می باشد. امروزه، فرد باید نکات لازم در زمینه آگاهی از نیازهای بهداشتی و مراقبتی خود را از طریق خدمات پرستاری حرفه ای دریافت نماید.

پرستار مهمترین و کلیدی ترین عضو در تیم بهداشتی درمانی شمرده می شود. به کارگیری مناسب مهارتهای تخصصی پرستار درجهت مراقبت، درمان و هماهنگ نمودن اقدامات سایر اعضای تیم بهداشتی درمانی روند سلامتی و بهبود مددجو را تضمین می نماید.

از جمله مهمترین نقش های پرستاران کمک به بیماران و خانواده آنان جهت یادگیری و نحوه پاسخگویی به مسایل مراقبتی، بهداشتی و روانی و چگونگی حفظ و ارتقاء سلامتی بیماران آسیب نخاعی می باشد.

نقش های مراقبتی، تصمیم گیری، حمایتی، حفاظتی، مدیریتی، بازتوانی و آموزشی که پرستاران با برقراری ارتباط موثر با بیمار و خانواده وی قادر به ارائه نقش های مذکور خواهند بود.

1- نقش مراقبتی: حضور مداوم پرستار در کنار بیمار نقش شایانی در تاثیر مثبت شیوه های درمانی در بازیابی سلامت بیمار دارد. ضمن آنکه تمام دستورالعمل های مراقبتی مربوط به بیمار را که توسط سایر اعضای تیم درمانی برنامه ریزی می شود را پرستار با خانوادۀ بیمار هماهنگ و هدایت می نماید.

2- نقش تصمیم گیری: اجرای موثرترین اقدام جهت مداوای بیمار نیازمند دارابودن اطلاعات با ارزشی است که پرستار در حین انجام کار، کسب می نماید و مورد تصمیم گیری قرار می دهد.این تصمیمات می تواند به تنهایی یا همراه با بیمار و خانواده او و یا با کمک سایر اعضای تیم بهداشتی درمانی اتخاذ گردد.

3- نقش حمایتی و حفاظتی: فراهم ساختن محیط ایمن و سالم برای بیمار و پیشگیری از بروز صدمات احتمالی در دورۀ درمان از وظایف پرستار به شمار می رود. پرستار با تیزبینی و هشیاری، بیمار را در مقابل اثرات سوء شیوه های درمانی محافظت می نماید و احساسات و باورهای بیمار را به سوی بازیابی تندرستی و سلامتی با ایجاد یک ارتباط صحیح هدایت می کند.

4- نقش مدیریتی: اعمال روش های صحیح مدیریتی، پرستار را در تقسیم بندی مسئولیت ها و نظارت مستمر به کار سایر اعضای تیم درمانی هدایت و دوره درمان بیمار را کاهش می دهد.

5- نقش بازتوانی: پرستار با ارائه نکات و موارد آموزشی ، سازگاری و تطابق بیمار با تغییرات ایجاد شده توازن را در زندگی بیمار افزایش داده و او را در کسب بالاترین حد توانایی های جسمی و روحی یاری می دهد.

6- نقش تسلی دهنده: پرستار با ایجاد زمینه های عاطفی با بیمار و حمایت نمودن از وی دسترسی به اهداف درمانی را تسریع می بخشد.

7- نقش آموزشی: پرستار در تمامی شرایط سخت و موقعیت ها باید توان آموزش به بیمار و خانواده او را و با تعیین نیازهای آموزشی مددجو و ارائه آموزشها سهم بسزائی در پیشبرد سلامت مددجو بهداشت جامعه دارد.

8- نقش ارتباطی: تداوم نقش پرستار در ارتباط با کلیه افراد مرتبط ، امکان رفع نیازهای متنوع بیمار و نیز آسایش خانواده و کاهش طول دوره درمان را فراهم می سازد. پرستار باید بداند چگونه با مددجویان ارتباط برقرار کند و به بیماران آموزش دهد چرا که نیازمند است مددجو مهارت های ارتباطی را در موقعیت های مختلف زندگی مورد استفاده قرار دهد بنابراین از اهمیت ویژه ای برخوردار است از طرف دیگر ارتباط موثر نقش تعیین کننده ای در زندگی وی دارد.

در این قسمت به بررسی مشکلات بهداشتی و نیازهای مراقبتی فرد دارای ضایعه نخاعی و نقش پرستاران در رفع انها می پردازیم.

1- سیستم عصبی
عوارض عصبی عباتند از:
• اتونومیک دیس رفلکسی (یک اورژانس پزشکی که می تواند منجر به سکته مغزی، خونریزی داخل مغزی، تشنج، سکته قلبی و حتی مرگ گردد.)
• درد
• اختلال حس مانند گزگز و مورمور (پارستزی)
• تشدید حس (هیپرستزی)
• اختلالات خواب (به ویژه در افراد تتراپلژی با سطح ضایعه بالا)

علل منجر به عوارض عصبی عبارتند از:
• اسکار بافتی یا دیستروفی سمپاتیک بعد از تروما
• بهبودی از شوک نخاعی که باعث اختلال در موارد ذیل می گردد:
• برخی رفلکس ها، که می تواند یک پاسخ تشدید یافته در افراد دچار ضایعات T6و بالاتر بعلت فقدان کنترل مراکز بالاتر باشد.
• حواس، دامنه ای از حس سوزش تا درد شدید به ویژه در سطح ضایعه را شامل می شود. علت آن نبود عاملی برای مهار جریان عصبی رو به پایین، بازسازی مجدد ساختارها و ایجاد ارتباطات سمپاتیک، برداشته شدن مهار از روی مسیرهای تحریکی، رشد مجدد نورون ها در محدود آسیب و فعال شدن ثانویه مسیرهای گیرنده است.

• تحریکات مضر در زیر سطح آسیب که می تواند آغازگر اختلال رفلکسی اتونومیک باشد. مواردی چون مثانه متسع، یبوست یا مدفوع فشرده شده، زخم فشاری و... موجب این تحریکات می شوند.

• هیپوکسی که می تواند باعث اپی زودهای هیپوکسیک جدی شبانه شود و ضعف و فلج عضلات تنفسی که می تواند باعث عوارض تنفسی در حین خواب گردد.

پرستار بایستی بتواند موارد ذیل را تشخیص دهد:

• هیپوترمی
• حرکت فیزیکی مختل
• بلع مختل
• وضعیت حسی
• اختلال در عملکرد جنسی
• به هم ریختن الگوی خواب
• درد
• خطر اختلال رفلکسی اتونومیک
 

• سردرد ( ممکن است به صورت سنگینی سر یا سردرد شدید باشد.)
• افزایش فشار خون حمله ای ( فشار خون 20 میلیمتر جیوه بالاتر از میزان پایه که معمولا میزان پایه در افراد دارای ضایعه نخاعی پایین تر از افراد دیگر است.) و بر افروختگی صورت و گردن
• برادی کاردی
• تعریق فراوان در بالای سطح آسیب
• سیخ شدن موها در ناحیه زیر سطح آسیب
• لرز بدو ن تب، احتقان و برونکو اسپاسم
• تاری و محدود شدن میدان دید ( مثل نگاه کردن از یک سوراخ)
• اضطراب و تشویش
 

پرستار بایستی موارد ذیل را مورد ارزیابی قرار دهد:
• اندازه گیری و تعیین فشار خون پایه
• تحت نظر داشتن فرد و تعیین سریال بالاترین سطح حسی و عملکرد حرکتی و رفلکس ها
• تحت نظر داشتن و چک کردن سریال علائم حیاتی
• شکایت از درد یا احساس غیر طبیعی
• پیگیری MRI یا سی تی اسکن ها و رادیو گرافی های ستون فقرات
• زیر نظر داشتن فرد برای علائم و نشانه های اختلال رفلکسی اتونومیک

پرستار بایستی اقدامات ذیل را انجام دهد:
• تدارک کلیه مراقبت های مورد نیاز فرد
• تهیه و تدارک اطلاعات مورد نیاز فرد و خانواده اش
• درمان اختلال رفلکسی اتونومیک
فورا سر را تا 90 درجه بالا بیاورید و پاها را تا حد امکان در وضعیت پایین تر قرار دهید تا فشارخون پایین بیاید.
• لباس های تنگ، جوراب های ضد آمبولی، شکم بند و... را شل کنید.
• محرک های مضر نظیر مثانه متسع، یبوست یا مدفوع فشرده شده، سنگ های ادراری، سیستیت، ضایعات شکمی حاد، برش های جراحی، انقباضات مرحله زایمان رحم، فشار روی آلت تناسلی و ضایعات پوستی را با روش های زیر برطرف کنید:
- فورا سوند فرد را بررسی کرده، شستشو دهید یا در صورتی که سوند مسدود شده باشد سوند دیگری را در محل قرار دهید.
- در افرادی که برنامه سوندگذاری متناوب دارند فورا سوند را در محل قرار دهید.
- با استفاده از پماد موضعی بی حسی را در محل آنورکتال انجام داده، سپس در صورتی که مدفوع در محل روده تحتانی به صورت توده درآمده باشد آن را خارج کنید.
- در صورتی که زخم فشاری محرکی برای آغاز اختلال رفلکسی اتونومیک باشد محل زخم را با اسپری موضعی، بی حس کنید.
- فشار خون را هر 2 تا 3 دقیقه و علائم حیاتی را هر 5 دقیقه چک کنید.
- داروهای پایین آورنده فشار خون در صورت نیاز باید طبق تجویز پزشک و با احتیاط استفاده شوند.
- ارزیابی درد و نحوه کنترل آن از طریق داروها، بیوفیدبک، تکنیک هی آرامش بخشی
- شروع آموزش فرد و خانواده اش برای جلوگیری از اختلال رفلکسی اتونومیک و آسیب به بافت با استفاده از ابزارهای تسلی بخش و آرامش دهنده

عوارض پوستی عبارتنداز:
• زخم های فشاری
• استئومیلیت
 

علل عوارض پوستی عبارتنداز:
• بی حرکتی
• وضعیت قرارگیری غیر صحیح فرد
• تغییرات در جریان خون پوست
• از دست دادن تون وازوموتور
• استاز وریدی
• هیپوکسی

پرستار بایستی بتواند موارد ذیل را تشخیص دهد:
• تعیین میزان خطر ناشی از عملکرد بد عصبی عروق محیطی
• تشخیص پوست ترمیم نشده
• عدم کفایت پرفیوژن بافتی محیطی

پرستار بایستی مورد ذیل را مورد ارزیابی قرار دهد:
• مشاهده پوست از نظر پارگی و ترک خوردن
 

پرستار بایستی اقدامات ذیل را انجام دهد:
• راهکارهایی برای پیشگیری از ترک خوردن پوست، مراقبت از پوست
• چرخاندن فرد هر 2 تا 4 ساعت
• تمرینات دامنه حرکت به طور روزانه

 

عوارض اسکلتی- عضلانی عبارتنداز:
• بدشکلی های استخوانی
• آنکیلوز
• آتروفی عضله
• استئوپروز
• اسپاستی سیتی
• استخوان سازی نابجا
 

علل عوارض اسکلتی عضلانی عبارتند از:

• بی حرکتی و فلج طولانی که منجر به عوارض ذیل می شود:
• بدشکلی اسکلتی و قرار گیری نادرست امتداد استخوانها
• از دست دادن کلسیم و استئوپروز
• سفتی مفصل
• کوتاهی یا کشش رباط ها
• آنکیلوز
• ضعف عضله
• کوتاهی یا کشش عضلات
• آتروفی عضله
• بدشکلی های استخوانی
• تغییرات فیبروتیک
• بازگشت رفلکس ها به دنبال بهبودی پس از شوک نخاعی می تواند به اسپاستی سیتی منجر شود.
• رشد و گسترش استخوانی در اطراف یک مفصل که می تواند به استخوان سازی نابجا منجر می شود.

پرستار بایستی بتواند موارد ذیل را تشخیص دهد:
• تشخیص حرکت فیزیکی مختل شده
• مکانیسم حمایتی جایگزین

پرستار بایستی موارد ذیل را مورد ارزیابی قرار دهد:
• درمان فیزیکی
• رادیوگرافی از استخوان های دراز
• اندازه گیری آلکالن فسفاتاز
• انجام اسکن استخوان برای استخوان سازی نابجا
 

پرستار بایستی اقدامات ذیل را انجام دهد:
• مشاوره با متخصص توانبخشی به منظور اجرای یک برنامه پیشرونده درمان فیزیکی و دارویی
• پیشگیری، کنترل و کاهش اسپاستی سیتی از طریق:
• کنترل دمای اندام ها، اضطراب، خستگی، دیسترس عاطفی، پرهیز از لباس های تنگ، کنترل عفونت و پیشگیری از فشرده شدن مدفوع و زخم های

 فشاری

• تغییر وضعیت دادن فرد حداقل هر 2 ساعت با دقت بدون مالش یا ساییدگی پوست برای اینکه از باقی ماندن در یک وضعیت برای یک زمان طولانی جلوگیری شود.

• کنترل تحریک لمسی با لمس نرم و محدود، درمان غیر آسیب رساننده و جابجایی فرد
• انجام تمرینات دامنه حرکت و تمرینات کششی به طور روزانه، قراردادن اندام های فرد در امتداد بدن، استفاده از سرما و گرما و تحریک الکتریکی
• جستجو و از بین بردن تحریک در صورتی که افزایش ناگهانی در اسپاستی سیتی رخ داده باشد.
• استفاده از آنتی اسپاسمودیک ها مانند بکلوفن طبق تجویز پزشک
• درمان استخوان سازی نابجا با مشاوره با پزشک برای دارو، درمان فیزیکی، مانیپولاسیون در صورت امکان و احتمالا جراحی و استفاده از روش های ذیل:
• حرکت مفصل تا جای ممکن
• اجرای تمرینات در دامنه حرکت ملایم
• تشویق فرد برای نشستن با خم کردن لگن و زانو
4- سیستم گوارش

عوارض گوارشی عبارتنداز:

• خونریزی دستگاه گوارش
• ایلئوس پارالیتیک
• یبوست
• توده مدفوع
• تورم شکمی
• زخم گوارشی
• خونریزی گوارشی

علل عبارتند از:
• کند شدن حرکات روده و رفلکس های گوارشی
• از دست دادن حس و کنترل در ناحیه رکتوم

پرستار بایستی بتواند موارد ذیل را تشخیص دهد:
• تعیین خطر آسیب
• بی اختیاری مدفوع
• یبوست
• علائم خونریزی
• پرفیوژن بافت ترمیم یافته
• کاهش تعداد دفعات اجابت مزاج
• کمبود حجم مایع
 

پرستار بایستی موارد ذیل را مورد ارزیابی قرار دهد:

• تحت نظر داشتن صداهای روده با سمع شکم
• سفتی شکم
• خون در مدفوع
• علائم حیاتی
• حرکات روده ای
ارزیابی برای شکم سفت و هماتز شامل آزمایش افت هموگلوبین و خون مخفی در مدفوع و نیز رادیوگرافی سریال از دستگاه گوارش فوقانی و باریم انما می باشد.
 

پرستار بایستی اقدامات ذیل را انجام دهد:
• استفاده از دارو طبق تجویز پزشک برای کاهش تحریک و التهاب گوارشی
• داشتن یک برنامه دفع روده ای و اداره کردن فرد توسط پرستار تا جایی که فرد بتواند کنترل برنامه دفع روده ای خود را داشته باشد.
• برنامه دفع روده ای موارد ذیل را در بر می گیرد:
- برای انجام عمل دفع به صورت طبیعی و روتین تا حد امکان باید از عضلات شکمی و دیافراگم استفاده شود و در صورت عدم امکان استفاده از این عضلات فرد می تواند یاد بگیرد که با دست ها یا شکم بند به روی شکم فشار وارد کند.
- پیشگیری از یبوست و ایجاد مدفوع فشرده که می تواند عامل آغاز روند اتونومیک دیس رفلکسی، اسپاستی سیتی و سایر عوارض باشد به طریق ذیل:
- یک رژیم غذایی متعادل و مناسب ( دارای فیبر بالا سبوس و مایع کافی ) و یا درمان با نرم کننده های مدفوع ( ملین ها ) محصولات حجم دهنده مدفوع، لوبریکانت ها، مسهل های ضعیف و شیاف تا مدفوعی نرم تولید شود و حرکات روده تحریک گردد.
- استفاده از روش انما به صورت ملایم و تنها با آب
- استفاده از قابلیت ها و ضرب آهنگ های بدن مانند استفاده از غذا برای تحریک حرکات روده و مایعات گرم بعنوان محرک رفلکس گاستروکولیک
- انجام فعالیت فیزیکی شامل بیرون آمدن از بستر، نشستن یا دراز کشیدن روی پهلوی راست برای تحریک حرکات روده ای و شکمی

عوارض این سیستم عبارتند از:

مثانه شل یا اسپاستیک، از دست دادن کنترل و حس مثانه، اختلال در عمل مثانه، عفونت های دستگاه ادراری، افزایش فشار داخل مثانه، بیماری کلیه، اختلال درعملکرد جنسی

علل منجر به عوارض عبارتنداز:
• بهبودی از شوک نخاعی
• اختلال در عملکرد مثانه
• سوند ادراری
 

پرستار بایستی بتواند موارد ذیل را تشخیص دهد:

• بی اختیاری رفلکسی
• الگوی دفع ادرار
• احتباس ادرار
• میزان خطر عفونت
• اختلال در عملکرد جنسی
• سنگ های کلیوی
• عفونت های دستگاه ادراری
• مثانه شل یا اسپاستیک
• بیماری کلیه
• اختلال عملکرد جنسی
• دیس رفلکسی اتونومیک
• اسپاستی سیتی ناشی از عوارض و مشکلات ادراری

پرستار بایستی موارد ذیل را مورد ارزیابی قرار دهد:
• ارزیابی الگوی ادرار کردن
• تحت نظر گرفتن فرد برای هماچوری و ادرار با بوی بد و متعفن
• تحت نظر گرفتن فرد از نظر میزان دریافتی و دفعی مایعات و ثبت آن، آزمایشات BUN ( نیتروژن اوره خون ) و کراتی نین، آنالیز ادرار، کشت ادرار، رادیوگرافی های کلیه، مجاری ادراری و مثانه، پیلوگرام با ماده حاجب داخل وریدی و بررسی های اندازه گیری مثانه
 

پرستار بایستی اقدامات ذیل را انجام دهد:
• ادامه پروتکل کاتتریزاسیون متناوب و آغاز برنامه آموزش مجدد کنترل مثانه از زمانی که شوک نخاعی شروع به بازگشت می نماید و نوع اختلال در عملکرد مثانه تشخیص داده شده است.

 برنامه آموزش کنترل مثانه برای افراد دارای ضایعه نخاعی شامل موارد ذیل می باشد:

• تجویز یک عامل اسیدی کننده ادرار مانند تجویز 1 تا 2 گرم ویتامین ث 4 بار در روز که باعث می شود PH ادرار در حد 5/5 باقی بماند.
• تجویز مایعات در حدود 3000 تا 4000 میلی لیتر در 24 ساعت
• گوش دادن به نگرانی و دغدغه افراد در مورد اختلال در عملکرد دستگاه ادراری تناسلی از جمله اختلال عملکرد جنسی
• فراهم نمودن اطلاعات مورد نیاز افراد و آموزش وقتی که فرد آمادگی آموزش را دارد. در مورد افراد در معرض خطر مداخله آموزشی می تواند حتی قبل از آمادگی نیز صورت گیرد.

• مشاوره اورولوژی در صورت نیاز

عوارض تنفسی عبارتند از:
• کاهش ترشحات مجاری تنفسی و خشکی تنفسی
• پنومونی
• آتلکتازی
• هیپوکسی
 

علل منجر به عوارض تنفسی عبارتند از:
• کاهش حجم هوای تبادل یافته در حجم های جاری
• کاهش حرکت قفسه سینه با هر تنفس
• کاهش حجم هوای بازدمی با فشار
بعلت ضعف یا عدم کارکرد عضلات درگیر در فرآیند تنفس شامل: دیافراگم، عضلات بین دنده ای و عضلات شکمی

پرستار بایستی بتواند موارد ذیل را تشخیص دهد:
• پاکسازی غیر موثر راه هوایی
• خطر آسپیراسیون
• خطر عفونت تنفسی
• عملکرد تنفسی
• تبادل گازی ناقص
• هیپوکسی
• آتلکتازی
• پنومونی
 

پرستار بایستی موارد ذیل را مورد ارزیابی قرار دهد:
- تحت نظر گرفتن فرد برای علائم خستگی تنفسی مانند:
• تنفس تند و سطحی همراه با حرکات شکمی تشدید یافته
• صداهای تنفسی کاهش یافته
• رنگ پوست پریده و تیره
تحت نظر گرفتن فرد برای:
• افزایش استفاده از عضلات فرعی گردنی
• سمع قفسه سینه
• میزان سطوح گازهای خون
• رادیوگرافی قفسه سینه
• تست های عملکرد ریوی
 

پرستار بایستی اقدامات ذیل را انجام دهد:
• درمان سرفه غیر موثر با کمک به سرفه کردن با استفاده از کمربندهای تنفسی
• چرخاندن فرد
• افزایش فعالیت
• فیزیوتراپی قفسه سینه
• استفاده از سایر روش های تهویه نظیر اکسیژن درمانی در صورت نیاز
• پیگیری درمان عفونت ها
• آموزش برنامه مراقبت از دستگاه تنفسی، تمرینات تنفسی، کمک به سرفه، تکنیک های ساکشن و سایر روش ها نظیر اکسیژن درمانی و غیره به فرد و خانواده وی

عوارض
عوارض قلبی- عروقی عبارتنداز:

• ترومبوفلبیت
• ترومبوز ورید عمقی
• آمبولی ریوی
• افت فشار وضعیتی
• بالا رفتن دمای بدن
• پایین آمدن دمای بدن

علل منجر به این عوارض عبارتند از:
• برادی کاردی
• فشار خون پایین
• پرشدگی وریدها در اثر عدم کفایت بازگشت وریدی
• کاهش برون ده قبلی
• ترومبوز ورید عمقی به علت استاز ( بی حرکتی خون وریدی و آسیب دیواره ورید ایجاد می شود که نتیجه بی حرکتی طولانی، استراحت مطلق در بستر یا محدودیت حرکت و اختلال در روند انعقادی چون افزایش قابلیت انعقاد است.
• افت فشار خون وضعیتی به علت قطع کنترل احشایی در افراد با ضایعات سطح T6 به بالا ایجاد می شود.
• هایپرترمی/ هایپوترمی در اثر فقدان تنظیم دمای بدن به علت اختلال عملکرد اعصاب سمپاتیک ایجاد می گردد.
 

پرستار بایستی بتواند موارد ذیل را تشخیص دهد:

• نقص در تبادلات گازی
• خطر اختلال عصبی عروق محیطی
• دیس ریتمی
• آمبولی ریوی
• ترومبوز وریدعمقی
• هیپو ولمی
• افت فشار وضعیتی

ترومبوز ورید عمقی با علائم ذیل خود را نشان می دهد:

• تورم ساق پا، ران یا کل پا
• قرمزی و گرمی ساق پا، ران یا کل پا
• تب خفیف و لرز
• بزرگتر شدن نامتقارن یک پا نسبت به پای دیگر
• افزایش اسپاسم و گرفتگی های پا
• درد شکمی

افت فشار خون وضعیتی با موارد ذیل خود را نشان می دهد:
• ضعف
• سرگیجه
• رنگ پریدگی
• تاری دید
• تعریق بیش از حد معمول در بالای سطح ضایعه
• تاکی کاردی
• ضعف و بی هوشی
 

پرستار بایستی موارد ذیل را مورد ارزیابی قرار دهد:
تحت نظر گرفتن فرد برای علائم و نشانه های:
• آمبولی ریوی
• ترومبوز ورید عمقی
• افت فشارخون وضعیتی
• علائم حیاتی
 

پرستار بایستی اقدامات ذیل را انجام دهد:

• ادامه استفاده از هپارین طبق دستور پزشک
• استفاده از جوراب های الاستیک

در مورد هر یک از عوارض به شرح ذیل عمل نماید:
ترومبوز ورید عمقی
• استراحت مطلق فرد برای جلوگیری از جابجایی لخته
• بالا بردن پای مبتلا یا هر دو پا
• چرخاندن فرد هر 2 ساعت بدون اینکه پاها روی هم قرار گیرند
• تمرینات دامنه حرکات بر روی پایی که مبتلا نمی باشد
• کمپرس آب سرد برای کمک به کاهش تورم
• چک کردن علائم حیاتی هر 6-4 ساعت
• ارزیابی فرد برای علائم آمبولی ریوی مانند تنفس سطحی، درد قفسه سینه، اضطراب، سرفه، هموپتیزی، تاکی پنه، کراکل( صدایی مثل قلقل که نشاندهنده ی احتقان ریه است)، تاکی کاردی، تعریق فراوان و تب

افت فشارخون وضعیتی
• با یک صندلی چرخدار تا شو درمان فیزیکی را انجام دهید.
• از کمربند شکمی و جوراب های ضد آمبولی استفاده کنید.
• سر را پایین بیاورید و پاها را روی کناره های تخت قرار دهید تا فشار خون پایدار شود.
• فشار خون را قبل و بعد از جابجایی ها و یا مصرف داروهایی که عارضه کاهش فشار خون دارند اندازه گیری کنید.
• فرد را به اندازه کافی هیدراته کنید.

عوارض
عوارض عبارتند از:
• سوء تغذیه
• دهیدراته شدن
• کمبود ویتامین و مواد معدنی
 

علل منجر به عوارض عبارتند از:

• رژیم غذایی ناکافی
• از دست دادن مقدار زیادی مایع
• برای تامین انرژی و ترمیم بافتی به مقادیر بالایی از کربوهیدرات و پروتئین نیاز است.

پرستار بایستی بتواند موارد ذیل را تشخیص دهد:
• رژیم غذایی اصلاح شده ای که هنوز کمتر از نیازهای بدن است.
• کمبود حجم مایعات
• تعادل منفی نیتروژن
• عدم تعادل الکترولیت ها

پرستار بایستی موارد ذیل را مورد ارزیابی قرار دهد:
• هیدراتاسیون
• وضعیت تغذیه
• وضعیت پوست
• میزان توده عضلانی
• چک کردن میزان دریافتی و دفعی ثبت شده مایعات
• اندازه گیری وزن فرد و ثبت آن دو بار در هفته
• اندازه گیری سطح آلبومین سرم
• ارزیابی تغذیه ای کامل

پرستار بایستی اقدامات ذیل را انجام دهد:
• مشاوره با متخصص تغذیه
• رعایت رژیم غذایی درمانی با میزان بالای مایعات، کربوهیدرات و پروتئین به منظور تامین انرژی کافی برای فرد و ترمیم بافتی

9- واکنش های روانشناختی

عوارض روانشناختی عبارتند از:
• سازگاری غیر تطابقی به صورت بروز رفتار پرخاشگری، رفتارهای نمایشی، مصرف مواد و آسیب به خود و ...
• سازگاری غیر موثر
• افسردگی
• تفکر خودکشی
 

علل منجر به عوارض روانشناختی عبارتند از:

• پی بردن فرد به وسعت آسیب و تاثیر آن روی سطح عملکردی، شیوه زندگی و نقش وی در خانواده
• آغاز فرایند احساس فقدان، اندوه و محرومیت
 

پرستار بایستی بتواند موارد ذیل را تشخیص دهد:

• تطبیق ناقص
• اضطراب و تشویش در مورد ظاهر بدن و هویت فردی
• مخالفت در برابر تصمیم ها
• سازگاری تدافعی
• انکار غیر موثر
• عدم علاقه به فعالیت های مفرح
• غمگینی
• سازگاری غیر موثر فردی
• احساس ضعیف بودن
• اختلال در روابط و تعاملات اجتماعی
• توقع زیاد از مراقبین
• احساس ترس
• اختلال در روابط خانوادگی
• ناامیدی
• گوشه گیری و انزوا
• پریشانی روحی و افسردگی
 

پرستار بایستی موارد ذیل را مورد ارزیابی قرار دهد:

• رفتارهای پایدار انکار
• عصبانیت
• افسردگی
• افکار خودکشی

پرستار بایستی اقدامات ذیل را انجام دهد:
• تنظیم اهداف به صورت واقع بینانه
• تدارک مشاوره روانپزشکی در صورت نیاز
• از همه مهمتر برقراری ارتباط با افراد نزدیک به فرد و خانواده وی

• گام های بعدی عبارتند از:

• آگاهی پرستار از میزان تاثیر آسیب بر روی احساسات فرد و تعادل روانی وی
• گسترش فضای اعتماد، برقراری ارتباط و بردباری در برابر فرد
• ثبت واکنش های احساسی و روانشناختی فرد و اقدامات انجام شده برای رویارویی با نیازهای فرد و بحث در خصوص این نیازها در کنفرانس تیم توانبخشی مرکز
• تشویق فرد به کسب تصویری خوب از خود و وضعیت بدنی اش و احساس خود کنترل بودن در فرد
• تاکید بر مهم بودن فرد بعنوان یک فرد و اهمیت توانایی ها و نقش وی در پیشرفت درمانی خود
• درگیرکردن فرد به طور فعال در فرآیندهای تصمیم گیری مانند انتخاب روش کنترل مثانه، انتخاب لباس، زمان استحمام کردن و غیره
• کمک و همراهی با فرد در کسب مهارت های حل مشکلات و ارائه راهکارهای سازگاری مانند عبادت و تکنیک های کاهش استرس و شرکت در گروه های حمایتی و خودیار
• تشویق فرد به مشارکت در درمان ها و فعالیت ها حتی اگر خلق فرد مساعد نباشد و شروع تعامل با افراد غیر ضایعه نخاعی و تثبیت اهداف درمانی برای آینده
• شروع یک برنامه آموزشی و تهیه مطالب مورد نیاز برای پاسخ به سئوالات فرد و خانواده اش

مراحل ویژه اندوه در این مدت به شرح ذیل می باشد:

• مرحله انکار- به همه سئوالات به درستی و بر اساس واقعیت پاسخ دهید، فرد بایستی در صورتی که تمایل به دانستن مطلبی دارد آن مطلب به او گفته شود.
• مرحله خشم- سعی کنید فرد را درک کنید و محکم باشید و به یاد داشته باشید این مرحله موقتی است.
• مرحله افسردگی- به طور فعال به همه صحبت های فرد در خصوص اندوه و ناامیدی وی گوش دهید.
• توجه و مراقبت طی فرایند توانبخشی منجر به احساس خوب بودن در فرد، کسب توانایی مراقبت از خود، استقلال و عدم وابستگی در فعالیت ها می گردد و باعث می شود افراد ضایعه نخاعی طرز تلقی مثبتی نسبت به ناتوانی های خود پیدا کنند.

همچنین از جمله سایر اختلالات ناشی از ضایعه نخاعی، اختلالات جنسی است. اختلال جنسی معلول وضعیتی است که در آن بیمار در معرض تغییر در فعالیت جنسی به صورت نامطلوب و یا ناکافی قرار می گیرد. به خاطر مشکل به وجود آمده بیمار دچار تغییر در ایفای نقش جنسی، محدودیت فعالیت جنسی به دلیل درمانها و یا فرآیند بیماری، تغییر در ارضای جنسی، ناتوانی در رسیدن به ارضای جنسی، تغییر در روابط با همسر، تغییر در علاقه به همسر و کمبود اطلاعات نسبت به مسایل جنسی می شود.

پرستار در جلسات مشاوره به مددجو می گوید که لازم است وی درک خود را از فعالیت جنسی بیان کند. با همسر خود ارتباط مناسب برقرار نماید و به وی کمک می کند تا تغییرات حاصله در مسایل جنسی را بپذیرد.

علایم و نشانه های اختلالات جنسی را مورد بررسی قرار دهید. از بیمار بخواهید مشکلات جنسی، نارسایی در حفظ ارتباط با همسر، محدودیت های ناشی از بیماری و درمان و وضعیت معمول فعالیت جنسی خود را بیان کند و سپس تغییرات حاصله در آن را مورد بررسی قرار دهید.

اطلاعات بیمار را در مورد تغییر در عملکرد جنسی وابسته به سن ارزیابی کنید. مواردی نظیر تنگی نفس، کوتاهی نفس، کاهش برون ده قلب، درد مفاصل، خستگی، کاهش ترشحات واژن و فلج را در بیمار مورد بررسی قرار دهید. به بیمار آموزش دهید که در محیط هایی با درجه حرارت بالا و بلافاصله بعد از خوردن و یا آشامیدن و هنگام خستگی از فعالیت جنسی خودداری نماید.

وجود ميزان قابل توجهی از آسيب های ساير ارگانها به همراه ضايعات نخاعی، ضرورت يک بررسی سيستماتيک و کامل را در اين بيماران آشکار مي سازد.

 آسيبهای نخاعی شايع در اين بيماران عبارتند از: ضايعات عصبی- عضلانی ( 18%) سر (15%) ريه (5/10% ) شکم ( 5/2%) قلبی- عروقی ( 5/1%). در سال 1985 کالج جراحان آمريکا اختصار ABCDE را در برخورد با اين بيماران مطرح کرد.

اولين اقدام در اين بيماران و بطور کلی هر بيمار ترومائی که وارد اورژانس می گردد برقراری يک راه هوائی مطمئن است. لوله گذاری راه هوایی و بهتر از آن لوله گذاری از راه دهان در صورت امکان برونكوسكوپي مستقيم و جابجايی و دستگاری سر و گردن بيمار روش انتخابی است.

 در صورت وجود علائم بالينی شوک در بيمار با مقايسه نبض، درجه حرارت، وضعيت هوشياری و Output ادراری مي توان شوک نوروژنيک را از شوک هموراژيک افتراق داد.

حفظ فشار خون متوسط بالای 90 ميلی متر جيوه برای جلوگيری از ايسکمی و آسيب های ثانويه ضرورت دارد. پس از برقراری راه هوائی مطمئن و ثابت کردن وضعيت هموديناميک بيمار، وضعيت نورولوژيک بيمار ارزيابی می گردد.

بطور کلی، از آنجایی که پرستاران بیشترین زمان را در کنار مددجویان به سر می برند، از ابتدا باید سعی کنند با بیمار خود ارتباط مناسب و تعامل خوبی برقرار کنند.

هنگامی که پرستار به ارزشیابی میزان اثربخشی طرح مراقبتی تدوین شده خود می پردازد که این طرح برای کمک به تقویت، حفظ و بازیابی تحرک و تندرستی بیمار است، باید از تعامل مثبت بین خود و بیمار استفاده کند تا بهتر بتواند مددجو را از جنبه های مختلف مثل سهولت حرکت و راه رفتن، وضعیت صحیح قرارگیری بدن، عملکرد مفاصل، قدرت عضلانی و تحمل وی را مورد ارزیابی قرار دهد.

بهترین زمان برای بررسی بیمار هنگامی است که مشغول انجام فعالیت های ساده روزانه مثل مسواک زدن، پوشیدن لباس و غذا خوردن و ... می باشد. پرستاران تلاش می کنند تا فرد معلول بتواند به تفسیر درستی از موقعیت های پیرامون خود دست یابد و با مشکلات موجود به نحو شایسته ای سازگار شود و به هدف اصلی آموزش به بیمار که جلوگیری از پیشرفت بیماری، کاهش عوارض ناشی از معلولیت و بازگرداندن تواناییهای از دست رفته (تا حد امکان) جهت بازگشت فرد به زندگی اجتماعی و نهایتاً ارتقاء سلامت روان است، برسد.

پرستاران با نظارت و آموزش، سازگاری و تطبیق بیمار را با تغییرات ایجاد شده، افزایش داده و سعی می کنند در رسیدن به بالاترین حد توانایی های جسمی و روحی مددجویان را یاری نمایند.

یک فرد معلول علاوه بر ضعف جسمانی، درد و خستگی مفرط دچار مشکلات روانی مانند احساس حقارت، ناتوانی تطبیق خود با دیگران می شود. پیداست که آگاهی و شناخت، اصلی ترین پل ارتباطی میان خانواده و فرد معلول است و سطح و دامنه این آگاهی، تعیین کننده میزان مشارکت آنها در امر توانمند سازی فرد دچار آسیب نخاعی می باشد.

با استفاده از نقاط قوت و توانایی های خانواده، منابع و آموزشها و با آگاه نمودن آنها از روند درمان می توان خانواده را در امر یاری رساندن به مددجویان تقویت کرد.

در حال حاضر یکی از مهمترین چالش های نظام توانبخشی، عدم وجود انگیزه کافی در خانواده ها برای مشارکت در برنامه های آموزشی است. در واقع نا آشنایی خانواده های معلول با مهارتهای ارتباطی و نحوه ایجاد روابط موثر با معلولین اساسی ترین مسئله ای است که موجب شده تا نقش و جایگاه واقعی کانون خانواده در فرآیند توانمند سازی پررنگ تر شود.

 حمایت خانوادگی موجب ارتقاء سلامت و عامل مهمی در مقابله با بحرانها و موقعیت های تنش زا تلقی می شود. تیم بهداشتی، ارزیابی جامع و دقیقی از خانواده به عمل آورده، مداخلات متناسب برای برخورد با تنش را طراحی کرده و برنامه های درمانی خاص را به اجرا در می آورد و ایجاد سیستم های حمایت اجتماعی را تسهیل می کند.

1- روحانی یونس. برخورد با بيماران ضايعه نخاعی در بخش اورژانس. خلاصه مقالات دومين كنگره ضايعات نخاعي ايران، دانشگاه شاهد، دانشكده پزشكي، اسفند 1386
2- مژگان مقدم، رویا حبیبی، کیوان دواتگران، کاظم نظم ده. توانبخشی جامع ضایعه نخاعی -پرستاری: ارزیابی و درمان در آسیب نخاعی. انتشارات سازمان بهزیستی کشور، 1386

3- www.isaarsci.ir