|
تعريف رسانه عمومي و انواع آن
رسانه‌های جمعی یا عمومی و به تعبیر دیگر وسایل ارتباط جمعی معادل فارسی واژه
«Medium» است که جمع آن «Media» است و به وسایلي گفته شده که مورد توجه تعداد
کثیری قرار گيرند و حاصل تمدن‌های جدید باشند. تعريف شايد دقيقتر و رساتر اين
باشد كه رسانه به معنی هر وسیله ای است که انتقال دهنده فرهنگ ها و افکار عده
ای باشد. و اکنون آن چه مصداق این تعریف است وسایلی همانند: روزنامه ها، مجلات،
رادیو، تلویزیون، سينما، ماهواره، اینترنت، CD ها یا لوح های فشرده، ویدئو و...
غيره است.
ویژگی اصلی رسانه‌ها (همه جا) بودن آن هاست. بر خلاف مدرسه و دیگر ارکان حیات
انسانی، رسانه‌ها امری فراگیرند آن ها می توانند یک کلاس بی دیوار با میلیاردها
مستمع تشکیل دهند. رسانه‌ها وظیفه حراست از محیط را به عهده دارند آن ها باید
همبستگی کلی را بین اجزاء جامعه در پاسخ به نیازهای محیطی ایجاد کنند و مسئولیت
انتقال میراث اجتماعی از نسلی به نسل دیگر را به عهده دارند.
اهمیت کار رسانه‌ها از آن جهت است كه با کارکرد خود، و با استقاده از دو عنصر
اطلاعات و پیام، به صورت امواج صوتی تصویری و غیره با هم در نوردیدن مرزها بر
افکار و اذهان انسان ها اثر نهاده و به کنش‌ها و رفتارهای فردی و اجتماعی آن ها
جهت می دهند. پیام هایی که در قالب امواج صوتی، تصویری و یا کتاب و یا مجله در
جهان امروز انتشار می یابد در برخی موارد سبب ظهور و شکل گیری حوادث، رخدادها و
رویدادهای سیاسی مهمی در واحدهای سیاسی و در عرصة کشورها و حتی جهانی می گردند.
به عنوان مثال تولید و نمایش یک فیلم سینمایی، یا یک مقاله و یا یک کتاب که
جنبه ی توهین به اعتقادات و باورهای دینی یک آیین را دارد، در فاصله‌ی کوتاهی
به یک پدیده‌ی سیاسی مهم تبدیل می گردد.
|
 |
پرمخاطب ترین رسانه
در جهان، تلویزیون است و این آمار در ایران به مراتب بیشتر است و این تنوع و
کثرت مخاطب به دلیل وجود صدا و تصویر به طور هم زمان است و در سال های اخیر
شاهد توانایی پخش مستقیم و زنده نیز بر این جذابیت افزوده است. تلویزیون قابلیت
تغییر فرهنگ جامعه را هم داراست.
رادیو
در سال 1319 رادیو وارد ایران شد. رادیو رسانه ای است صوتی که با استفاده از
امواج به انتقال مطالب می پردازد. در ابتدا فقط یک شبکه رادیویی ملی در ایران
وجود داشت اما اکنون هر استان دارای شبکه رادیویی محلی و اضافه بر آن شبکه های
رادیویی سراسری متفاوتی از قبیل فرهنگ، معارف، قرآن، جوان و ... وجود دارد. این
تنوع شبکه ها فرد را در انتخاب آزاد می گذارد و طبعاً انتخاب راحت تر خواهد
بود. رادیو با تمام فوائدش که از جمله آن، دسترسی همیشگی به آن (حتی بدون برق)
است دارای نواقصی است، رادیو از نعمت تصویر بی بهره است و مسئولان و مجریان
رادیو باید تمام توان و نیروی هنری خود را صرف صدا کنند تا از این طریق فضا
سازی مناسبی در ذهن شنونده ایجاد کند. شنونده اگر از موسیقی برنامه خوشش نیاید
دیگر رادیو کارآیی خود را از دست می دهد اما همین مسأله اگر در مورد تلویزیون
بوجود آید با قطع صدا همه چیز را از دست نمی دهد بلکه می توان کماکان از تصویر
استفاده کرد و لذت برد.
سینما
سینما در دنیای امروز یکی از کاربردی ترین رسانه‌های در اختیار فرهنگ است که می
تواند تاثیرات فرهنگی گسترده ای داشته باشد اما همین رسانه برای تبلیغ
کارکردهای خود، نیاز به ابزار دیگری به نام مطبوعات (رسانه در مفهوم خاص) دارد
تا بتواند به هدف فرهنگی نهایی خود دست یابد. سینما به عنوان یک هنر- صنعت در
کنار کارکردهای سرگرمی و اقتصادی خود ، دارای یکسری کارکردهای فرهنگی نیز هست
که این کارکرد باید برای عوام تبیین شود تا عوام به عنوان مهترین قشر جامعه ای
به این ابزار متصل شوند که این مهم می تواند از طریق مطبوعات و رسانه‌ها محقق
شود ولی سینما برای اینکه بتواند از این پتانسیل استفاده کند نیاز به شناسایی
ظرفیت های رسانه دارد . سینما در دنیای امروز یکی از کاربردی ترین رسانه‌های در
اختیار فرهنگ است که می تواند تاثیرات فرهنگی گسترده ای داشته باشد اما همین
رسانه برای تبلیغ کارکردهای خود ، نیاز به ابزار دیگری به نام مطبوعات (رسانه
در مفهوم خاص) دارد تا بتواند به هدف فرهنگی نهایی خود دست یابد.
|
 |
رسانه و مطبوعات به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای انتقال پیام و اخبار در
دهکده جهانی نقش بسزایی در گسترش فرهنگ و نمودارهای فرهنگی دارند. رسانه‌های
خبری در کنار مسئولیت اطلاع رسانی خود، هدف دیگری در راستای تعامل با سایر
رسانه‌های فرهنگی از قبیل سینما و تلویزیون دارند تا بتوانند یاریگر این
رسانه‌ها در انجام مسئولیت فرهنگی خود باشند .
امروزه در عصر انفجار اطلاعات دیگر این حقیقت به خوبی اثبات شده است که از نظر
کارکردهای آموزشی، رسانه‌ها سهم و نقش قابل ملاحظه ای در انتقال میراث فرهنگی و
فکری بشری در میان ملل و انسان ها داراند.
روزنامه رسانه ای است که به صورت روزانه جدیدترین اخبار و اطلاعات را در حوزه
های مختلف فرهنگی، هنری، ورزشی، سیاسی و اقتصادی به اقشار مختلف جامعه ارائه می
دهند. همواره روزنامه ها به صورت مکتوب منتشر می شوند و این مکتوب بودن آثار
مثبت و منفی فراوانی به دنبال دارد که مسئولین دست اندرکاران روزنامه ها به هدف
دستیابی به آثار مثبت آن تلاش می کنند.
اینترنت
در اواخر دهه 1960 پدیده ای به نام اینترنت جهان را متحول کرد. تأسیس شبکه
آرپانت در سال 1969 به عنوان منشأ پیدایش اینترنت شناخته شد. در حقیقت اینترنت
مجموعه ای از میلیون ها کامپیوتری است که از طریق شبکه های مخابراتی به یکدیگر
متصلند. ايجاد سايت ها، وبلاگ‌ها، اي‌ميل‌ها يا پست‌هاي الكترونيكي و امكان چت
آسان و اغلب بي‌هزينه از امكاناتي است كه اينترنت در اختيار كاربران خود در
سراسر جهان گذاشته و مي‌گذارد.
|
 |
اولین ماهواره ها در سال1980 با 12 هزار مدار تلفنی و تنها 2 کانال تلویزیونی
در مدار قرار گرفتند و نسل ششم آن ها با 3 برابر ظرفیت نسل پنجم و با سیستم های
دیجیتالی پیچیده و در سال1986 ساخته و بکار گرفته شد. ماهواره های تلویزیونی
(DBS) ماهواره هایی هستند که در واقع به عنوان یک فرستنده پرقدرت تلویزیونی در
فضا عمل می کنند. مهم ترین برتری یک ماهواره تلویزیونی آن است که می تواند
تمامی نقاط کور یک کشور را که فرستنده های زمینی قادر به پوشش آن ها نیستند تحت
پوشش در آورد. امروزه شبکه های ماهواره ای فراوانی بوجود آمده اند؛ از شبکه های
علمی و تحقیقاتی و ورزشی گرفته تا شبکه های مبتذل رقص و پایکوبی در آن یافت می
شود و شبکه های فارسی زبان نیز به خیل وسیع آن ها پیوسته اند این پایگاه ها که
اکثراً متعلق به گروه های ایرانی خارج از کشورند برای جذب مخاطب بیشتر از انواع
و اقسام حربه ها استفاده می کنند.
مفهوم بازنمایی در رسانه‌ها
رسانه‌های عمومی از
ابزارهاي عمده بازنمايي و انتقال مسائل به مخاطبین هستند. منظور از بازنمایی در
رسانه جنبه هايي از واقعيت ها همانند افراد، مکان ها، اشيا، اشخاص و هويت هاي
فرهنگي و ديگر مفاهيم مجرد است.
پدیدار شدن یا تجلي بازنمايي می تواند به صور گوناگون چون فیلم یا تصاویر
متحرک، روایت یا گفتار و نوشتار باشد، بنابراين مفهوم بازنمايی در واقع چگونگی
نمودارشدن، تجلي يافتن و پديدارشدن يك واقعيت یا مسئله اجتماعي است. واکاوی
پدیده های اجتماعی و ارائه آنها در قالب فیلم و روایت با ایجاد سلسله تصاویر
ذهنی مخاطبین را تحت تاثیر و چالش قرار می دهد.
و يكي از روش هاي اين بازنمايي استفاده از روايت است. روايت هاي خبري از ساختار
ويژه اي تبعيت مي كنند كه متناسب با فهم و منافع كارگزاران هر رسانه خاص شكل
گرفت هاست .
مفهوم مسئله اجتماعي در فرايند بازنمائي، انگاره ها و پيش فرض هاي ذهني براي
مخاطب ايجاد مي كند تا بتواند با نيازها و مفاهيم موجود، محيط پيرامون خود را
بسازد و اين ساخته را درك يا احساس كند .
در مورد تاثیر رسانه‌های گروهی بر زندگی فردی و اجتماعی انسان ها به طور عمده
سه نظریه ی جامعه شناختی وجود دارد که عبارتند از:
• برخی بر این باورند که میزان تاثیر گذاری رسانه بر زندگی انسان نامحدود است.
• گروهی دیگر کارکرد رسانه‌های گروهی را بی تاثیر می دانند.
• عده ای معتقدند که تاثیر رسانه‌های گروهی مشروط است و میزان تاثیر گذاری آن
را در محدوده ی شرایط محیطی ارزیابی می کنند.
نحوه تعامل رسانه‌ها و
مطبوعات با معلولان و معلوليت
معلوليت در واقع پدیده ای است که با آغاز زندگي انسان شروع شده و با رشد صنعت و
ماشيني شدن انجام كارها و وقوع جنگ‌ها و حوادث طبیعی نظیر زلزله هر ساله بر
شمار معلولين افزوده می شود. در در دنیای امروزی حدود 650 میلیون نفر با
ناتوانی های متفاوت زندگی می کنند که با احتساب شمار خانواده آنها حدود دو
میلیارد نفر در جهان درگیر مسائل معلولینند اما متاسفانه مغفول و محروم از
رسانه‌های دنیا هستند. آیا زمان آن فرا نرسیده که با توجه به درصد و سهم این
گروه پر شمار به ویژه در صدا و سیما خودشان برنامه بسازند؟
با پذیرش حق مسلم هر انسان فارغ از رنگ و نژاد، ملیت و معلولیت در بهره مندی از
موهبت های خدادادی ضرورت توجه به ابعاد انسانی و شناخت دنیای معلولین بیشتر
احساس می شود. یک معلول تمامی نیازها و امیدهای همنوعان غیر معلول را داشته
خواهان استقلال، جایگاه و منزلت اجتماعی مناسب شانش است و هیچگاه و در هیچ
شرایطی رفتار ترحم آمیز را از اطرافیان بر نمی تابد.
|
 |
امروزه تعداد جمعیت قابل توجهي از جهان یعنی حدود ده درصد آن به نوعي معلولند و
براي گذراندن يك زندگي عادي به ياري سازمان‌ها و مؤسسات ذيربط جامعه نيازمندند.
بازنمایی معلولین در رسانه‌های جمعی
متاسفانه معلولیت در جامعه به گونه ای نمایانده شده که این گروه اجتماعی را به
حاشیه رانده و تاثیرات مخربی بر جايگاه اجتماعی آنان داشته تا حدی که گاه
معلوليت به عنوان نقصی بزرگ قلمداد شده است. در جامعه ای که هنوز معلولان جزو
جمعيت شهري و شهروندي بشمار نمی آیند تنها امید به رسانه‌هاست تا با آثار زيبا
و وزین توانمندی های شگرف این گروه را به دیگر همنوعان منعکس شود.
درک اين نکته مهم است که اگرچه ممکن است فرد معلول با ديگران تفاوت داشته باشد،
ولي تکيه بر ناتواني فرد، نه تنها کمکي به وي نميکند، بلکه بر مشکلات وي خواهد
افزود. افراد معلول غالباً مشکلاتي دارند که مانع انجام برخي از فعاليت هاي
آنها مي شود يا احتمالاً آنها بعضي از کارها را به شکل ديگري انجام مي دهند،
اما اکثر افراد معلول نيز مي توانند پس از آموزش لازم، بسياري از فعاليت هاي
عادي زندگي را با اندک تفاوت يا آهسته تر از ديگران انجام دهند. آنچه يک معلول
نياز دارد پذيرفتن و باورکردن توانايي هاي اوست.
|
 |
نمیتوان از کنار برخی واژه ها و کلمات به آسانی گذشت، شایسته است به هدف بررسی
تاثیر رسانه‌ها بر اشاعه توانمندی معلولین از آن جمله معلولین ضایعه نخاعی به
این مفهوم توجهی خاص شود. معلولین ضایعه نخاعی تنها کمیت نیستند آنها در واقع
یک گروه اجتماعی با ابعاد فیزیکی و روانی گوناگونند که در کل جامعه در کنار
سایر گروه ها زندگی می کنند، در سرشماری شرکت دارند و ظاهرا باید از حق و حقوق
خاص خود بهره مند شوند.
معلولین نخاعی را نباید انسان های ناقصی قلمداد نمود بلکه درست است آنها را
انسان های کامل با ویژگی های فیزیکی و حرکتی متفاوت بدانیم که در زندگی محروم
از توانمندی در حرکت شده اما در مقابل این استعداد شگرف را داشته که با شناخت
صحیح و پرورش درست سایر توانمندی هایشان بتوانند همگام با دیگر آحاد جامعه به
تلاش و تکاپو پردازند.
رسانه‌های جمعی در برابر تمامی گروه های اجتماعی از آن جمله معلولین رسالتی
دارند که تامین کننده نیازهای اطلاعاتی و بازتاب دهنده نوع نگاه و وضعیتشان
باشد؛ رسانه‌ها این توانایی را دارند که حس امیدواری و توانمندی یا امکان
موفقیت را در معلولین افزایش دهند. با بهره گیری درست از ظرفیت ها و محتوی
رسانه‌های جمعی همچون سينما، راديو، تلويزيون، مطبوعات و اينترنت می توان میان
مردم، معلول با مردم، معلول با معلول، معلولین با مسئولین ارتباط درستی برقرار
کرده تا منجر به شناخت نیازها و حقوق معلولین شود.
|
 |
با ذکر این نکته که هیچگاه نمی توان تنها با بازتاب مسائل معلولین ضایعه نخاعی
در رسانه‌ها به واقعیات زندگی آنها پی برد.
بنظر میرسد تا خود معلولین در رسانه‌های جمعی حضوری پر رنگ نداشته باشند یا تا
هنگامی که در نقش تهیه کننده، فیلمبردار، کارگردان، خبرنگار و حتی کارمند ضایعه
نخاعی در تولید و محتوی رسانه‌ها نقشی ندا شته باشند چگونه می توان در انتظار
بازنمایی صحیح و درست توانمندی معلولین ضایعه نخاعی به جامعه بود؟
در این صورت است که مخاطب عام رسانه‌ها متقاعد می شود که تصویر وتعبیرش از
دنیای غیر معلول چندان درست نبوده و پی خواهد برد که دنیای مطلوب دنیای معلولین
است و به واقع آنهایی معلول بوده و هستند که توانایی را داشتند اما از آن بهره
لازم را نبردند.
چگونه می توان از غیر معلول انتظار درون فهمی جهان معلولان را داشت، در اینجاست
که نیاز به مشارکت خود معلولین در آثار تولیدی خود را می نماید.
معلولین از رسانه‌های اجتماعی پر نفوذ و پر تاثیر تنها و تنها انتظار توجه و
تمرکز بر توانمندی های متفاوتشان در کنار احترام به عزت نفس و شان انسانی
دارند. نمایاندن معلولان در رسانه‌ها نباید متفاوت از دیگر افراد جامعه باشد؛
بیشتر اوقات رسانه‌ها آگاهانه یا ناآگاهانه این موضوع را به مخاطب القا می کنند
که این گروه به دنبال امتیازات متمایزند یا خواسته های ویژه ای دارند حال آنکه
اگر هم خواهان امتیاز یا خواسته خاصند در واقع به هدف برابری با سایر آحاد
جامعه است، اینجاست که امتیاز دهی به معلولین یا توجه مضاعف به آنها نه تنها
تمایز نیست بلکه وظیفه است.
معلولین در رسانه‌ها یا مخاطبند یا سوژه؛ در هنگامی که معلولین برای رسانه‌ها
نقش سوژه را دارند اکثراٌ تداعی کننده افراد ناتوان و ناقص و نه افرادی با هویت
مشخص و توانمند اند. مسئولیت رسانه‌ها به عنوان فرستنده پیام یا امواج ذهنی
برای اصلاح این ذهنیت و باور نادرست روزافزون است.
سينماي ايران و جهان در نقش رسانه فراگير و تاثير گذار بطور معمول چهره و الگوي
منطبق بر واقعيات انساني معلولين را ارائه ننموده است. بيشتر اين گونه فيلم هاي
اغلب كليشه‌اي خواسته يا ناخواسته القا كننده امواج منفي هستند؛ گروهي با
ناتواني مطلق، نيازمندترحم و دلسوزي، عجيب و غير واقعي، گوشه گير و در انزوا يا
قهر با اطرافيان و اجتماع نمايه و سيماي معلولين دنيا و متاسفانه اين مرز و بوم
يا ميهن اسلامي ماست.
بر خلاف تصور همگان دنياي واقعي و پر از رمز و راز سخت و دشوار معلولين از
فيلم‌هاي منتسب يا مرتبط به معلولين خيلي فاصله دارد؛ سخت باور داريم اگر شرايط
مساعد وضعيت جسماني معلولين فراهم شود اگر نه تمامي آنها حتماٌ بيشترشان در
عرصه‌هاي گوناگون فعال و پويا خواهند بود.
باقر ساروخاني: جامعه شناسي وسايل ارتباط جمعي
عباس گيلوري: اينترنت و جامعه
محمد كمالي: رسانه و ناتوانی (معلولیت( پژوهش های ارتباطی 1386شماره 49
مجموعه گفتارهايي در مورد رسانه و معلوليت، روابط عمومي بهزيستي 1388
http://socialwork2007.blogfa.com
http://www.behzisti.ir/PDFs/Entesharat/Ketab/resane%20malooliyat.pdf
http://hamshahrionline.ir/news-76454.aspx
https://www.google.com/search
http://hamshahrionline.ir/news-10793.aspx
http://www.tebyan-ardebil.ir/description.aspx?id=6083
http://www.irantavana.com
****
منبع : مقاله "نقش
رسانه‌ها در آشنا نمودن جامعه با مشکلات و توانمندی‌های معلولين ضايعه نخاعی" -مولف
: دكتر فريده حلمي-
-انتشار در دومین کنفرانس
اینترنتی با عنوان آموزش جامعه در خصوص توانمندی ها و مشکلات افراد
دچار آسیب نخاعی
|
