www.isaarsci.ir

   
   

 

 

نقش پرستار در حفظ سلامت روان مددجويان مبتلا به ضایعه نخاعی

 

شبنم حداد

 سرپرستار بخش دی کلینیک. مرکز تحقیقات علوم اعصاب شفاء بیمارستان فوق تخصصی خاتم انبیاء


لیلا کرمی

 پرستار بخش دی کلینیک. مرکز تحقیقات علوم اعصاب شفاء بیمارستان فوق تخصصی خاتم انبیاء


 دكتر هادي كاظمي

 رئيس مركز تحقيقات علوم و اعصاب شفاء وبيمارستان خاتم الانبياء(ص)

 

         پست الکترونیک برای  تماس و تبادل نظر      
   

 

 

 

مجموعه  مقالات  کنفرانس اینترنتی  پرستاری و آسیب نخاعی - اردیبهشت  1392

 

 

 

   
   

 

 
 

 

مقدمه


سلامت روان علمي است براي بهتر زيستن و رفاه اجتماعي كه تمام زواياي زندگي از كودكي تا پيري را در بر مي گيرد. نگهداري و حفظ سلامت روان فرايند پيچيده اي است كه بوسيله آن، مردم به درجه قابل قبولي از تطابق با خود، خانواده و اجتماع دست پيدا كرده و قادر خواهند بود، فعاليت هاي روزمره را به خوبي انجام داده و با استرسورهاي گوناگون سازگار شوند.


وقوع حوادث مختلف در جامعه امروز ما ، هر لحظه انسان را تهدید به آسیب نخاعی می کند كه در صورت بروز موجب ایجاد اختلال در چندین دستگاه بدن مي گردد كه روند طبیعی زندگی فرد را تحت تاثیر قرار داده و فرد عوارض و بیماریهای مختلف جسمی و روحی، از جمله افسردگی ، عزلت نشینی، ترس، خشم ، خشونت و عصبی بودن و ... را تجربه می کند. معلولیت در هر سطح و گستره ای که واقع شود همراه آسيب جسمي از لحاظ شناختی نيز محدوديتهائي در فرد مبتلا ایجاد مي نمايد كه در بسیاری از مواقع زمینه ساز بروز اختلالات عاطفی و رفتاری خواهد بود.

هر گاه فرد نتواند به مدت طولاني حركت كند و براي انجام فعاليت هاي ساده زندگي به ديگران وابسته گردد، احساس وي نسبت به خودش در معرض خطر قرار مي گيرد و كم كم احساس پوچي و بي ارزشي مي كند و اعتماد به نفسش كاهش مي يابد. از طرفي عدم ارتباط اجتماعي يا كناره گيري از جامعه بر سلامت روان مددجو تأثيرات عميقي خواهد داشت. بروز وضعيت هاي تنش زا هم منجر به محدود كردن تواناييهاي فرد شده و وي را بيشتر مستعد آسيب جسمي و روحي مي سازد.


سلامت روان عبارتست از تامین و حفظ سلامتی جسمی و روحی ، فردی، اجتماعی بطوري که شخص بتواند فعالیتهای روزمره خود را به خوبی انجام داده ، با افراد خانواده و محیط خود ارتباط مناسب برقرار کرده، نسبت به تواناییهای خود واقف بوده و کمبودهای خود را پذیرفته، نیازهای زندگی خود را برآورده ساخته، در برابر دشواریهایی که در زندگی پیش می آید، راه حل ها و تصمیم گیریهای معقولی انجام دهد، به خودش و دیگران احترام بگذارد.


از آنجایی که حالت توازن بین فرد و آگاهی دنیای اطراف و سازگاری شخص با خودش، دیگران و محیط اطراف به عنوان سلامت روان تعبیر می شود، مهمترین راه توانمند سازی و ارتقاء سلامت روان، مددجويان ضايعه نخاعي حداکثر بهره گیری از باقی مانده توانمندیهای جسمی و تقویت روحیه آنها می باشد.

بديهي است هر گاه انسان احساس كند قدرتي ندارد و نمي تواند كارها را به خوبي انجام دهد، عزت نفسش كاهش مي يابد. در اين صورت :


1- محيط برايش ترسناك و خطرناك مي شود.
2- افسرده وخسته شده و از فعاليت ها لذت نمي برد و گوشه گير مي شود.
3- در دوست داشتن و علاقمند شدن به ديگران دچار مشكل شده و زود عصباني و ناراحت مي شود.
4- خودش و ديگران را قبول نداشته و احساس بي ارزشي مي كند.
5- از شروع كارهاي تازه وحشت دارد و نمي تواند استرس ها را تحمل كند
6- حساس و زود رنج شده، از اجتماع فاصله مي گيرد و نمي تواند از خود دفاع كند.
با انجام يك سري اقدامات پيشگيرانه و آموزش، مي توان به حفظ سلامت روان معلولين كمك كرد.


پیشگیری یکی از اهداف مهم در تامین و ارتقاء سلامت روانی تلقی شده و سلامت جسم و روح ارتباط تنگاتنگی با هم دارند.

پيشگيري سه سطح دارد كه عبارت است از :‌


- سطح اول :‌ در اين سطح اقدامات معمولاً جهت پيشگيري از بروز بيماري يا آسيب تمركز مي يابد و شامل ايمن سازي، برنامه ريزي خدمات خانواده و بيمار و آموزش در مورد پيشگيري از حوادث مي باشد.
- سطح دوم :‌ در اين سطح پيشگيري مقابله با كاهش شدت بيماري، پيشگيري و كنترل عوارض يا فراهم ساختن بهبودي است. مثل: درمان هاي طبي و جراحي آموزش نحوه مراقبت از زخمها، نحوه مصرف داروها يا نحوه انجام ورزشهاي اندامها جهت پيشگيري از معلوليت بيشتر و افزايش توانمندي ها مي باشد.
- سطح سوم: در اين سطح براي كاهش ناتواني و كمك به بيماران جهت حفظ نيروهاي باقي مانده و بازتواني مي باشد. مثل انجام فيزيوتراپي، كاردرماني براي پيشگيري از انقباض و كوتاهي عضلات در بيماران با ضايعات نخاعي


از آنجايي كه پرستاران بيشترين زمان را در كنار مددجويان بسر مي برند از ابتداي بايد سعي كنند با بيمار خود ارتباط مناسب وتعامل خوبي برقرار كنند. هنگامي كه پرستار سرگرم ارزشيابي ميزان اثربخشي طرح مراقبتي تدوين شده خود مي پردازد كه اين طرح براي كمك به تقويت، حفظ و بازيابي تحرك و تندرستي بيمار است، بايد از تعامل مثبت بين خود و بيمار استفاده كند تا بهتر بتواند مددجو را از جنبه هاي مختلف مثل سهولت حركت و راه رفتن، وضعيت صحيح قرارگيري بدن، عملكرد مفاصل، قدرت عضلاني و تحمل وي را مورد ارزيابي قرار دهد.

 بهترين زمان براي بررسي بيمار هنگامي است كه مشغول انجام فعاليتهاي ساده روزانه مثل مسواك زدن، پوشيدن لباس و غذا خوردن و ... مي باشد.


پرستار تلاش می کند تا فرد معلول بتواند به تفسیر درستی از موقعیتهای پیرامون خود دست یابد و با مشکلات موجود به نحو شایسته ای سازگار شود و به هدف اصلی آموزش به بيمار که جلوگیری از پیشرفت بیماری، كاهش عوارض ناشي از معلولیت و بازگرداندن تواناییهای از دست رفته( تا حد امکان) جهت بازگشت فرد به زندگی اجتماعی و نهايتاً ارتقاء سلامت روان است، برسد.

پرستاران با نظارت و آموزش، سازگاري و تطبيق بيمار را با تغييرات ايجاد شده و افزايش داده و سعي مي كند در رسيدن به بالاترين حد تواناييهاي جسمي و روحي ياري مددجو نمايند.


یک فرد معلول علاوه بر ضعف جسمانی ، درد و خستگی مفرط دچار مشکلات روانی مانند احساس حقارت، ناتوانی تطبیق خود با دیگران می شود. پیداست که آگاهی و شناخت، اصلی ترین پل ارتباطی میان خانواده و فرد معلول است و سطح و دامنه این آگاهی، تعیین کننده میزان مشارکت آنها در امر توانمندسازی معلول می باشد.


استفاده از نقاط قوت و توانايي هاي خانواده، منابع و آموزشها با آگاه نمودن آنها از روند درمان مي توان خانواده را در امر ياري رساندن به مددجو تقويت كرد.

 آموزش خانواده موجب افزايش انعطاف پذيري، سازگاري و تطابق با تنش هاي خود و مددجويشان مي شود. از این رو آموزش خانواده ها در خصوص شیوه های ارتباط موثر با افراد معلول با عنایت به خصوصیات روان شناختی این افراد ضرورتی است انکار ناپذیر که می بایستی در قالب توانبخشی به هنگام ، در دستور کار نهادهای متولی قرار گیرد.

در حال حاضر یکی از مهمترین چالشهای فرا روی نظام توانبخشی، عدم وجود انگیزه کافی در خانواده ها برای مشارکت در برنامه های آموزش است. در واقع نا آشنایی خانواده های معلول با مهارتهای ارتباطی و نحوه ایجاد روابط موثر با معلولین اساسی ترین مسئله ای است که موجب شده تا نقش و جایگاه واقعی کانون خانواده در فرآیند توانمند سازی پررنگ تر شود. حمايت خانوادگي موجب ارتقاء سلامت و عامل مهمي در مقابله با بحرانها و موقعيت هاي تنش زا تلقي مي شود. تيم بهداشتي ارزيابي جامع و دقيقي از خانواده به عمل آورده، مداخلات متناسب براي برخورد با تنش را طراحي كرده و برنامه هاي درماني خاص را به اجرا در مي آورد و ايجاد سيستم هاي حمايت اجتماعي را تسهيل مي كند . از اولين تشخيص هاي پرستاري در اين رابطه مي توان به تغيير در روند زندگي خانواده اشاره كرد كه براي پردازش به آن اقدامات پرستاري عبارتند از :


1- علل بيماري و عوامل مداخله گر در روند زندگي خانواده مورد بررسي قرار گيرد.
2- به عوامل تأثير گذار وابسته به بيماري بر خانواده توجه گردد.
3- اعضاي خانواده را تشويق به بيان احساساتشان كرده و تواناييهاي خانواده را تقويت نمايد.
4- اعضاي خانواده را به شركت در برنامه هاي مراقبتي تشويق كرده و آموزشهاي لازم به آنها داده شود.
5- احساسات فرد بيمار را براي خانواده توضيح داده و انها را تشويق به درك اين احساسات كنند
6-به خانواده كمك كرده كه از ارزشهاي موثر مقابله استفاده نمايند.
7-موسسات حمايتي قابل دسترسي را به خانواده معرفي كنند.
8-به بيمار كمك كرده افرادي را كه در كنار آنها احساس آرامش مي كتد، شناسايي كرده و با آنها ارتباط بيشتري برقرار كند
دومين تشخيص پرستاري اختلال در تصوير ذهني فرد از خود است.


اقدامات پرستاري در اين ميان عبارتند از :

1- با تشويق بيمار به صحبت كردن و بيان احساساتش ميزان اختلال در تصوير ذهني(Body Image)، عملكرد، دل نگراني هاي روش زندگي بيمار مشخص شود.
2- قابليت ها و تواناييهاي بيمار را كه مي تواند تأثير مثبت روي اعتماد به نفس وي داشته باشد شناسايي شوند.
3- انجام اقداماتي جهت افزايش اعتماد به نفس بيمار (تشويق و تعريف نكات مثبت وي، دادن بازخورد مثبت در مورد هنرها و فضيلت هاي او )
4- به بيمار جهت شناسايي و بكارگيري روشهاي تطابقي كه در گذشته موثر بودند كمك شود.
5- شناسايي سوء نگراني هاي بيمار در مورد محدوديتهاي آينده در فعاليت هاي جسمي
6- تشويق بيمار به مراقبت صحيح از عضو مبتلايش
7- كسب اطمينان از اينكه بيمار و خانواده او درك و تصوير مشابهي از زندگي آينده دارند.
8- تشويق بيمار به ملاقات اطرافيانش و شركت در فعاليت هاي اجتماعي
9- در صورت امكان، ترتيب ملاقاتي با افرادي كه مشكل مشابه او را داشته و اكنون زندگي موفقي دارند، بدهند.
10- پيشنهاد شود با روانپزشك مشاوره كنند.
11- نتايج حاصل از روش هاي درماني و لزوم پيگيري آنها به بيمار آموزش داده شود.
12- تشويق و ترغيب بيمار به اينكه از تواناييهاي مثبت خود استفاده كند.


سومين تشخيص پرستاري، اختلال در سلامت پوست و بافت است.چرا كه زخم بستر موجب انزوا و خانه نشيني بيمار مي شود.
اقدامات پرستاري موثر عبارتند از:‌


1- بررسي تواناييهاي بيمار در امر مراقبت از خود
2- آموزش در مورد تغيير پوزيشن براي جلوگيري از زخم بستر
3- ارائه آموزشهاي موردنياز از جمله رژيم غذايي،مصرف مايعات، جنس، نوع لباس و ملحفه بيمار، و ...
4- آموزش اقداماتي جهت حفظ كاهش فشار روي پوست.


چهارمين تشخيص پرستاري، نا تواني در مراقبت از خود


1- شناسايي عواملي كه روي توانايي بيمار اثر مي گذارد مثل خستگي، ضعف، درد و ...
2- تشويق بيمار به اينكه تا جايي كه ممكن است بدون تكيه بر ديگران كارهايش را انجام دهد.
3- گذاشتن وسايل مورد نياز در دسترس بيمار
4- كمك به بيمار در فعاليتهايي كه وي توانايي انجامش را ندارد
5- حمايت خانواده در بالابردن تواناييهاي بيمار


مازلو معتقد است برآورده شدن نيازهاي اساسي انسان كه (فيزيولوژيك، ايمني، عشق، احترام و خود شكوفائي هستند)، فرد را به سطح مطلوب تواناييهاي جسمي، روحي . اجتماعي نزديك مي سازد. پس ضروري است اين نيازها را در معلولين شناسائي و درجه بندي كرده و سعي كنيم با رفع نيازهاي پايه آنها را به سطوح بالاتر برسانيم.


انسانها نيازمند برقراري ارتباط هستند و اگر اين ارتباطات به خوبي انجام شود تأثيرات بسيار مهمي در سلامت جسمي و روحي آنها خواهد داشت.يك ارتباط موفق مي تواند علاوه بر اينكه زمينه ساز انتقال تجربيات ميان انسانها باشد، باعث جلوگيري از منزوي شدن آنها، بخصوص در معلولين شود.


اصولي كه در حفظ سلامت روان موثر است :

به مددجويان توصيه مي شود:‌


- با انجام تمرينات ورزشي روزانه، خواب منظم، رژيم غذايي مناسب و شركت در مراكز تفريحي، رفاهي و اجتماعي بتواند استرس اضطراب، ترس و نگراني خود را كاهش دهد.


- با تغيير سبك زندگي، پذيرش وقايع، شناخت استعدادها، يافتن نيازها، تعيين اهداف، برنامه ريزي دقيقي براي زندگيش انجام دهد، كارها را الويت بندي كند و كارهاي مهمتر را در زمانهايي قرار دهد كه حداكثر انرژي را دارد.


- براي حل مسائلي كه خود به تنهايي از عهده آن بر نمي آيد از پرستار، روانپزشك و روانكاو كمك بگيرد.


- با روان درماني، روشهاي آرام سازي و شركت در كلاسهاي گروه درماني سعي كند به ايده آل هايش نزديك شود.


- با داشتن يك شغل مناسب، بتواند احساس ارزش كند و اعتماد اطرافيان را جلب كند.


- با تقويت ايمان و اعتقاد به اينكه زندگي و مرگ ما دست خداست و تقدير و سرنوشت ما به دست اوست به آرامش برسد.


- حس قوي معنويت با ايمان مذهبي مي تواند اثري مثبت بر سلامتي داشته باشد. معنويت ايجاد كننده اميداست.مددجويان با تكيه بر اعتقادات مذهبي و انجام وظايف ديني مي توانند به احساس آرامش و قدرت برسند.


مهمترین اهداف برنامه های آموزش ویژه خانواده های دارای معلول :


1- آموزش مهارتهای ارتباطی به خانواده های افراد معلول؛
2- کمک به همسران، والدین، فرزندان اشخاص معلول جهت برقراری ارتباط صحیح با این افراد و در نتیجه تسهیل فرآیند پذیرش معلولیت و فرد معلول در خانواده؛
3- توسعه برنامه های آموزش و توانمندسازی معلولین در سطح خانواده و جامعه و ارائه برنامه های تفریحی و رفاهی
4- حمایت همه جانبه از معلولین (شغل مناسب، مسکن، تهیه ویلچر و عصا و ... وسیله برای رفت و آمد، درمان، بیمه و مسافرت و ...)؛
5- تحقق اصل عدالت اجتماعی و برابر سازی فرصتها، برای خانواده های افراد معلول به منظور ایجاد ارتباط صحیح با اقشار جامعه و زمینه سازی برای تلفیق و پیوند هر چه بیشتر معلولین با گروههای مختلف اجتماعی.
انسانها نیازمند برقراری ارتباط هستند و اگر این ارتباطات به خوبی انجام شود تاثیرات بسیار مهمی در سلامت جسمی و روحی آنها خواهد داشت. یک ارتباط موفق می تواند علاوه بر اینکه زمینه ساز انتقال تجربیات میان انسانها باشد، باعث جلوگیری از منزوی شدن آنها، بخصوص در معلولین شود.


مسائل و مشکلات روان شناختی خانواده های معلولین، نحوه پذیرش معلولیت از سوی اطرافیان و تاثیر عوامل محیطی مرتبط با معلولیت بر سلامت روان این دسته از خانواده ها در کانون توجه است. پس اولین قدمی که می شود برای یک فرد ضایعه نخاعی انجام داد این است که به این باور برسد که دچار آسیب نخاعی شده و واقعیت را قبول کند و شروع به تطبيق خود با شرايط موجود نمايد.


دومین قدم :شناخت تواناییها و استعدادهای خود می باشد و اینکه فرد این تواناییها را تقويت کند و آنها را بکار گیرد. بعضی از استعدادها را شاید تاکنون نشناخته باشد ولی حال می تواند آنها را کشف کند، مثل ورزشهایی که می تواند با داشتن معلولیت انجام دهد یا نوشتن داستان یا شعر، استفاده از کامپیوتر، انجام نقاشی و...


سومین قدم :آموزش به خانواده های معلول است كه آموزشهايي در ارتباط با نحوه مراقبت جسمي و ارتباطي مثل نحوه صحیح برخورد با یک فرد معلول چگونه است. چرا که آموزش یکی از مهمترین مقوله هایی است که در حفظ و ارتقاء سطح سلامت معلولین موثر است و از آنجاییکه یکی از نقش های اصلی پرستاران توانبخشی ، انجام مراقبت از بیماران و خانواده هایشان هم بصورت مستقل و هم با مشارکت سایر متخصصین بهداشتی درمانی است، مراقبتهای پرستاری به سوی ارتقاء، تداوم و بازگرداندن سلامت ، پیشگیری از بیماری و کمک کردن به بیمار و خانواده هایشان جهت سازش با اثرات باقیمانده بیماری پیش می رود و پرستاران به عنوان عضو كليدي تيم درمان بايستي قدرت و تواناييهاي معلولين را برايشان بازگو كنند.

كارهايي به آنها واگذار كنند تا در انجامشان موفق باشند و كمكشان كنند تا به اهدافشان برسند. افراد معلول را همانطور كه هستند، بپذيرند و برايشان شنونده خوبي باشند، با آنها همدلي كرده و به آنها و خانواده هايشان آموزشهاي لازم را بدهند.


به عنوان مدافع آنها عمل کرده و به بیماران و خانواده هایشان کمک کنند تا در مراقبت از خود تصمیم آگاهانه ای بگیرند.


قدم چهارم : این است که معلولین چون دیگران را مقصر می دانند، از رفتن به جمع واهمه دارند، خجالت می کشند. چون تصورشان این است که دیگران آنها را مسخره می کنند، علائم افسردگی پیدا کرده ، از گروه گریزانند و گوشه نشینی را بر می گزینند.اغلب نكات منفي خود را مي بينند و نمي توانند در ارتباط با ديگران موفق باشند.


بنابراین باید آنها بر این باور برسند که در جامعه پذیرفته هستند و هنوز خداوند نعمت زنده بودن و زندگی کردن را به آنها داده ، پس باید زندگی کنند شكست ها را تحمل كرده و از آنها براي بهتر زيستن استفاده كنندو قابليت هاي خود را بالا برده ، براي خود و ديگران ارزش قائل شده و از زندگي لذت ببرند.

نتیجه گیری


با شناخت نيازهاي جسمي و رواني معلولين و با اجراي سه گام پيشگيري همراه آموزش به موقع مددجو و خانواده مي توان در پيشگيري از آسيب به سلامت روان اين دسته از افراد جامعه كمك شاياني نمود.

 

منابع


- سعیدی ، ژیلا عابد – مفاهیم بیوفیزیکی و روانی اجتماعی، پرستاری داخلی جراحی برونر سودارث، 2010، نشر سالمی.
- پوتر، پاتریشیا آن و پری، آن گریفین، اصول فنون پرستاری پوترو پری 1386.
- عابدي،ژيلا. مفاهيم بيوفيزيكي و رواني اجتماعي. برونرسودارث2010. نشر جامعه نگر سالمي
- افتخاري منش،افسانه. بلورچي،فريبا. اصول تيلور. نشر و تبليغ بشري، 1386
- محتشمي، جميله. نوغاني،فاطمه. بهداشت روان1.نشر سالمي 1390
- محتشمي، جميله . نوغاني،فاطمه. بهداشت روان 2. نشر سالمي 1390

www.irannokhaa.ir
www.malolannews.com

 

 

 

 

برگزار کنندگان

 

 

دفتر قائم مقام وزیر در امور پرستاری  وزارت بهداشت ، درمان  و آموزش پزشکی

مرکز ضایعات نخاعی جانبازان  

انجمن معلولان ضایعات نخاعی استان تهران

مرکز تحقیقات علوم اعصاب شفا - بیمارستان خاتم الانبیا (ص)

بیمارستان ساسان

پژوهشکده مهندسی و علوم پزشکی جانبازان

 

 

مشارکت کنندگان

 

 

مركز تحقيقات مراقبتهاي پرستاري دانشگاه علوم پزشکی ایران

گروه پرستاری و توانبخشی دانشگاه علوم بهزیستی  و توانبخشی

 بيمارستان شريعتي    

دپارتمان  طب فیزیکی  و توانبخشی دانشگاه تهران

انجمن باور

سایت شمعدانی

سیویلیکا

  

   
   

 

 

 


 

 

 

 

 

 

  
   

   
   

   
   

   
   

   
   

   
   

   
   

   
   

   
   

   
   

   
   

   
   

   
   

   
   

   

 

 

 

 

 

 

www.isaarsci.ir
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مرکز ضايعات نخاعی جانبازان

 يكم مهرماه  هزار سيصد و هشتاد و چهار

info@isaarsci.ir

Copyright © 2005    Isaarsci  Website . All rights reserved

 

 

 

 

 

web counter
Web Counter Widget