درد برای بسياری از افراد مبتلا به آسيب نخاعی ، يک عارضه تکراری محسوب می شود و می تواند بطور قابل توجهی بر روی زندگی روزمره آنان تاثير بگذارد. شخصی که دارای ضايعه نخاعی است ،احتمالا" بسياری از انواع درد را تجربه کرده، که البته طبقه بندی آنها می تواند کار سختی باشد. محل های درد، نوع، مدت زمان و شدت آن خیلی متنوع می باشد و در واقع کليد شناسايی علل درد و انتخاب روش صحيح درمان رامی توان درموارد مذکور جستجو نمود.

اگر شما درد مزمن داريد ( یعنی از مدتها پيش به آن مبتلا هستید ) ، بهتر است که با پزشکتان، در مورد نوع دردی که داريد ،صحبت کنيد زيرا روش درمان دردهای مزمن مختلف است.

دردهای نوروپاتيک (دردهای حاصل از ضايعات دستگاه عصبی محيطی )

اين نوع دردها، شايعترين نوع دردهای مزمن نزد افراد نخاعی هستند و درمان آنها نيز به نوبه خوداز سخت ترين درمانها محسوب می شوند. درد نوروپاتيک معمولا"در نواحی سطح ضايعه يا پائين آن احساس می شود. اين دردها از طريق سيگنالهای غير طبيعی حاصل از اعصابی که در اثر ضايعه نخاعی آسيب ديده اند ايجاد می گردند و در واقع اين موضوع باعث می شود که شخص عليرغم نداشتن حس، بتواند درد نورپاتيک را در يک موضع حس کند.

اغلب تعیین نمودن عامل محرک یا علت خاص دردنوروپاتیک مشکل است.پزشک شما ممکن است جهت بررسی وحصول اطمینان ازوجودویا عدم وجودناهنجاری درنخاع و یا استخوانها آزمایشاتی نظیرعکسبرداری اشعه ایکس(x-ray)یا ام.آر.آی(M.R.I)راتجویزنماید.بعدازبررسی های بعمل آمده، چنانچه هیچ گونه اختلال خاصی یافت نشود، توجه وی به این نکته معطوف خواهد شدکه عامل دردمی تواندناشی ازپیامهای غیرطبیعی ضایعه نخاعی شما باشد.

داروهای بسیار زيادی جهت تسکین دردهای نورپاتيک مورد استفاده قرار می گيرند. از جمله داروهای ضدافسردگی ( antidepressants )  با دوز پائين، داروهای ضدتشنج ( anticonvulsants )  نظير گاباپنتين، ( gabapentin )، داروهای مخدر ( مورفين = morphin و کدئين = codeine ) ، داروهای ضدالتهابی غير استروئيدی از جمله ايبوبروفن ( ibuprofen ) و غيره . گاهی اوقات، مصرف ترکيبی از داروها، موثرتر از يک دارو عمل می کند. در برخی موارد نيز ، درمان اسپاسم به کاهش درد کمک خواهدکرد.

انواع درد نوروپاتيک :

·    دردهای منطقه انتقالی ( منطقه ای است که در آن سازندها يا اجزای تشکيل دهنده ساختار از نوعی به نوع ديگر تبديل می شوند ) که  ( درد قطعه ای هم ناميده می شود ) معمولا" در سطح آسيب و به شکل يک نوار در اطراف تنه احساس می شوند و يا ممکن است بازوها را نيز در بر گيرد. اين دردها بوسيله دارو درمان می شوند و گاهی اوقات با استفاده از روشهای جراحی موسوم به dorsal root enty zom lesion ) = DREZ تحت درمان قرار می گيرند.

·    دردهای راديکولار ( Radiculor ) مربوط به ريشه اعصابی هستند که می توانند در هر سطحی احساس شوند و در اثر آسيب ريشه های اعصاب که از قسمتهای ضايعه ديده استخوان و يا بهم خوردن اجزای داخل ديسک و يا التهابات منتج می گردند، به وجود می آيند. دردهای راديکولار معمولا" فقط در يک سمت حس می شوند. اين نوع دردها ممکن است با استراحت بدتر شوند ولی اغلب با انجام فعاليت بدنی بهبود می يابند. اين نوع از دردها می توانند طی روزها تا هفته ها بعد از آسيب شروع شوند و امکان دارد، تشخيص آنها از دردهای حاصل از خود آسيب مشکل باشد. دردهای راديکولار اغلب با مصرف داروهای ضدالتهابی غيراستروئيدی ( NSAIDS ) نظير ايبوبروفن بهبود می یابند.

·    درد هایSCI یا درد ضايعه نخاعی ( که به "درد حاصل از ضايعه دستگاه عصبی مرکزی"، یا"دردهای مربوط به اختلالات حسی "(dysesthetic ) و يا "دردهای پراکنده" نيز مصطلح هستند ) عبارتی است که برای درد نوروپاتيکی که در پائين سطح ضايعه ايجاد می شوند بکار می رود. اين نوع درد معمولا" بجای يک منطقه خاص ،در تمام بدن احساس می شود. خستگی ، استرس، مصرف سيگار و يا مشکلات روده و يا مثانه، زخمهای فشاری و يا اسپاسم باعث بدتر شدن آن می گردند. درد های نخاعی معمولا" چند هفته ياچندین ماه بعد از آسيب نخاع آغاز می شوند. چنانچه سالها بعد از ضايعه بوجودبیایند و يا با گذشت زمان بدتر گردند، ممکن است در اثر وجوديک ناهنجاری و يا بروز يک مشکل در مهره ها ( استخوانهای ستون فقرات ) ايجاد شده باشندو بايستی بوسيله يک پزشک تحت بررسی قرار گيرند.  درمان دردهای ضايعه نخاعی خيلی سخت است و معمولا" افراد مبتلا به اين دردها با استفاده از ترکيبی از داروها و يا مجموعه ای از دارو ، فيزيوتراپی يا ساير درمانهای ديگر تسکين پيدا می کنند. برخی از درمانها نظير تعبيه پمپ های مورفين فقط بطور موقتی موثر هستند. اغلب يک روش چند جانبه که شامل ترکيبی از ورزش، دارو، کاهش استرس و يا روشهای مکمل ( نظير طب سوزنی ) می تواند به تسکين درد ضايعه نخاعی کمک کند.

دردهای مربوط به عضلات و استخوانها :

دردهای عضلانی- استخوانی دراثر عوارض ایجادشده درماهيچه ها يا استخوانهای بدن بوجود می آيند و بطور کلی در بين افراد جامعه مخصوصا" سالمندان شايع هستند. در افراد نخاعی، دردهای عضلانی - استخوانی می توانند در اثر ضايعات ايجاد شده به هنگام آسيب نخاعی، کارکشیدن بيش از حد يا فشار و کشش ماهيچه ها و استخوانها ومشکلات حاصل از آرتروز مفاصل و يا فرسايش تدريجی مفاصل ( عمدتا" در نتيجه استفاده از ويلچر) بوجود  بیايند.  معمولا" روش درمان اين دردها شامل تجويز دارو، فيزيوتراپی، مناسب سازی واصلاح تجهيزات مورد استفاده فرد و يا ترکيبی از هر سه مورد است.

·    درد شانه نزد افرادی که از ويلچرهای دستی استفاده می کنند، را می توان از طريق تغيير دادن وضعيت استقرار بدن روی ويلچر و يا انجام تمرينات خاص فيزيوتراپی تکسين داد. جلو راندن يک ويلچر می تواند به عدم توازن ماهيچه های شانه منجر شود، بطوری که ماهيچه های واقع در پشت در مقايسه با ماهيچه های قسمت جلو شانه ضعيف  می مانند. متخصصين فيزيوتراپی می توانند تمريناتی را به شما آموزش دهند که عضلات پشتی را نيز تقويت نموده و در نتيجه کشش ماهيچه ها در قسمت جلو به کاهش درد شانه منجرخواهدشد.

·    درد درناحیه پشت افراد پاراپلژی يکی از عوارض شايع است. چنانچه جراحی پيوند استخوان در مهره های  پشت انجام شده باشد، نخاع در سطوح پيوند سفت تر خواهد شد. در نتيجه، احتمال دارد، حرکات دقيقا" در بالا و در زير منطقه پيوند بیشتر شود و اين مسئله منجر به درددر ناحيه پشت می گردد.در اين موارد می توان از تکيه گاههای مختلف جهت تقويت پشت استفاده نمود. اگر چه، بیشتر تکيه گاهها نيز تحرک قسمت فوقانی پشت را کاهش می دهند.اما استفاده از تکيه گاههای کوتاه باعث حرکت بيشتر می شوند. ولی از سوی ديگر تقويت مناسب پشت را فراهم نمی آورند.  افراد تتراپلژی (کوآدری پلژی ) نيز ممکن مبتلا به درد پشت  شوند .مخصوصا" آنهائی که قادر به قدم زدن هستند ولی ضعف دارند. حتی در بيماران مبتلا به تتراپلژی کامل نيز درد ناحيه فوقانی پشت و درد گردن ديده می شود.

·    دردهای مربوط به ماهيچه ها و استخوانها معمولا" در سطح آسيب و يا پائين آن به يک منطقه خاص محدود می شود. اين دردها اغلب با انجام فعاليت بدتر و  با استراحت کردن بهتر می شوند و با استفاده از کيسه يخ و مصرف داروهای ضدالتهابی غير استروئيدی (NSAIDS) نظير ايبوبروفن به خوبی تسکين پیدامی کنند.

دردهای مربوط به احشاء :

محل بروز دردهای احشايی در شکم و دستگاه گوارش است و در اثر عوارض معده -روده ای که تشخيص داده نشده اند از جمله زخمها، يبوست و يا آپانديسيت ايجاد می شوند. از آنجائی که افراد نخاعی ممکن است علائم عادی مربوط به اختلالات مذکور را نداشته باشند، پزشکانی که تجربه کار بر روی بيماران نخاعی را ندارند، به سختی می توانند مشکل اين بيماران را تشخيص داده و درمان صحيحی را تجویز کنند.

همچنين درد احشايی می تواند حتی بدون وجود عارضه پزشکی نیز به وجود آيد. در اين مورد، در واقع يک نوع درد نوروپاتيک وجود دارد که از طريق سيگنالهای غير طبيعی اعصاب ایجاد و در ناحيه شکم احساس می گردند.

ساير روشهای درمانی :

علاوه بر روشهای درمانی که در مورد انواع درد در اين مقاله ذکر گرديده است، روشهای زياد ديگری نيزبرای تسکین درد وجود دارند. درد برخی از افراد با استفاده ماساژ، تمرينات هوازی، طب سوزنی، روشهای کاهش استرس، هيپنوتيزم و روشهای روان درمانی تسکين می يابد.تنها پزشک شما است که می تواند در مورد جايگزينی اين روشها برايتان تصميم بگيرد.

پيشگيری و مراقبت شخصی :

بهداشت همه جانبه می تواند تاثير زيادی بر روی درد داشته باشد. چنانچه شما نسبت به سلامتی خود بی توجهی کنيد و استرس داشته باشيد و يا از عفونتهای مکرر ادراری رنج ببريد و يا خواب کافی نداشته باشند، درد شما ممکن است بدتر شده و در نتيجه درمان آن نيز سخت خواهد شد. به همين دليل توجه به بهداشت و عادات روش زندگی و درمان فوری هر نوع عارضه بالينی بسيار حائز اهميت است.

استفاده از شيوه انحراف توجه (Distraction )نيز روش مفيدی برای غلبه بر دردهای مزمن می باشد. حتی وقتی که درد فرد دائمی و به حدی شديد است که زندگی او را مختل نموده باشد، هر تلاشی برای منحرف کردن حواس وی ، حقیقتا" می تواند به کاهش درد او کمک کند و باعث می شود که روی زندگی خودکنترل داشته باشد. روانپزشکان و مشاوران می توانند در مورد راهبردهای روانی نظير منحرف کردن حواس و يا فنون و شل کردن عضلات و آرامش بيمار اورا راهنمايی و کمک نمايند.

 

****

منبع:مقاله: " درد و ضايعه طناب نخاعی" - مترجم:مهندس عباس  کاشي(ohealth2007@yahoo.com)- انتشار : مركز ضايعات نخاعي جانبازان - مردادماه 1387-
برگرفته از:مقا لاتUniversity of Washington-operated SCI Clinics: