قرارگیری هر چه سریعتر فرد دارای ضایعه نخاعی در یک برنامه جامع توانبخشی، جهت پیش گیری از عوارض ضایعه و بازگشت زودتر فرد به اجتماع از اهمیت بالایی برخوردار است. توفیق فرایند توانبخشی مستلزم وجود متخصصین مجرب و آموزش دیده در زمینه ضایعه نخاعی می باشد. آنچه در این میان باید مورد توجه ویژه قرار گیرد، اهمیت درمان تیمی و هماهنگی و همکاری بالای اعضاء تیم توانبخشی با یکدیگر جهت ارائه مناسب ترین خدمات به فرد دارای ضایعه نخاعی است. تجهیزات، امکانات و شرایط فیزیکی یک مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی نیز از مولفه های اساسی یک برنامه توانبخشی موفق است. لذا در این فصل ابتدا شرایط عمومی مورد نیاز برای احداث یک مرکز جامع توانبخشی ضایعه نخاعی به تفصیل ارائه میگردد. سپس خدمات ارائه شده از سوی این مراکز به اجمال مورد بحث قرار می گیرد.

عبارت است از ایجاد آسیبی در طناب نخاعی که منجر به تغییر موقت یا دائمی در عملکرد سیستم های حرکتی، حسی و یا سیستم اتونوم گردد.

فردی است که دارای ضایعه طناب نخاعی و عوارض ناشی از آن به صورت پاراپلژی با تتراپلژی گردیده است.

توانبخشی براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت یک فرآیند پیشرونده، پویا، هدفمند و غالبا محدود از نظر زمانی است که به افراد دارای آسیب، توانایی تعیین و رسیدن به سطح عملکردی مطلوبشان را از نظر ذهنی، فیزیکی، شناختی و اجتماعی می دهد.

مشتمل بر خدمات و تخصص های متعدد است که از فاز حاد شروع شده و با خدمات گسترده و تخصصی در فاز تحت حاد ادامه می یابد. توانبخشی تحت حاد یک زیربنای حیاتی برای کسب مجدد و یادگیری مهارتهای زندگی مستقل به شمار می آید. در این مرحله افراد به یک برنامه روزانه تمام وقت شرکت می کنند که شامل خدمات پزشکی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، روانشناسی، مددکاری، پرستاری، تغذیه، تجویز فن آوری کمکی، مشاوره حرفه ای و داروسازی می باشد. توانبخشی تا طرح ریزی ترخیص و بازگشت به جامعه و نهایتا تلفیق مجدد در نقش های سابق یا جدید در اجتماع ادامه می یابد.
 

به تیمی از افراد متخصص گفته می شود که فعالیت آن ارائه اقدامات توانبخشی پزشکی به افراد ناتوان می باشد. این تیم شامل افراد ذیل می باشد:

-پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی یا پزشک عمومی آموزش دیده، فیزیوتراپیست، کاردرمانگر، پرستار توانبخشی یا پرستار آموزش دیده، روانشناس و مددکار اجتماعی

- تیم توانبخشی پزشکی به فرد برای داشتن یک برنامه مراقبت پزشکی و فردی کمک می کند تا وی برای ورود مجدد به جامعه آماده شود.

مرکزی ویژه است که به منظور فراهم ساختن مجموعه کاملی از مراقبت های مورد نیاز افرادی که دارای ضایعه طناب نخاعی به صورت پاراپلژی یا تتراپلژی هستند طراحی شده است.

گروه هدف، افرادی می باشند که ضایعه نخاعی آنها در حدی است که می توانند حداکثر بهره را از خدمات تخصصی مرکز ببرند؛ به عبارت دیگر هر فرد ضایعه نخاعی که متقاضی استفاده از برنامه ها و خدمات مرکز بوده و امکانات و منابع مرکز نیز قادر به برآورده کردن نیازهای آن فرد باشد، می تواند از خدمات این مرکز استفاده نماید. هدف در مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی، حداکثر بازتوانی ممکن افراد دارای ضایعه نخاعی با استفاده از کارکنان آموزش دیده و متخصص است. مراقبت های مورد نیاز، طیف وسیعی را در برمی گیرد که نیازمند مناسب سازی محیط و فضا و فراهم آوردن تجهیزات و تسهیلات خاص است.
 

افرادی که به این مرکز ارجاع داده می شوند شامل دو دسته کلی می باشند:

این دسته افراد دارای فلج ناقص یا کامل در تمام یا بخشی از تنه و هر دو اندام تحتانی می باشند که ناشی از ضایعه در نخاع سینه ای یا کمری یا ریشه های ساکرال است.

این دسته افراد دارای فلج کامل یا ناقص تمامی چهار اندام و تنه، از جمله عضلات تنفسی می باشند که ناشی از ضایعه در نخاع گردنی است.

معیارهای پذیرش افراد به شرح ذیل می باشد:

- متقاضیان باید دارای وضعیت جسمانی و روانی پایدار بوده از پیش آگهی مناسبی برای بهره مندی از خدمات مرکز برخوردار باشند.
- در مورد متقاضیان با تشخیص یا دارای سابقه مشکلات روانی، تائید کتبی پزشک مبنی بر عدم وجود منعی برای بستری متقاضی در مرکز و نیز دستور پزشک شامل تشخیص و درمان مورد نیاز می باشد.

- متقاضیان دارای سابقه سوء مصرف مواد، باید مدرکی دال بر ترک مواد برای 6 ماه متوالی داشته باشند و یا دوره زمانی فشرده ترک مواد را گذرانده و در برنامه های مراقبت بعد ترک مواد شرکت فعال داشته باشند.
- به طور کلی رفتارهای فعلی فرد نباید سلامت، امنیت و برنامه های توانبخشی او و یا سایرین را مختل نماید.
- متقاضیان باید 14 سال تمام و یا بیشتر سن داشته باشند.
- متقاضیان باید مایل و قادر به سازگاری با قوانین و استانداردهای زندگی در مرکز باشند.
- متقاضیان برای ترخیص باید برنامه تلفیق مجدد با اجتماع را با موفقیت طی نمایند.
- متقاضیان باید یک منبع مالی مشخص داشته باشند که در فرم پذیرش ذکر شود. (نوع پذیرش، نوع بیمه و ....)
- در هنگام پذیرش، بایستی فرم پذیرش مرکز توسط متقاضی تکمیل گردد و جدول خدمات و هزینه ها جهت اطلاع به فرد ارائه گردد.

در مورد یک مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی عوامل ذیل بایستی در نظر گرفته شود:

* حتی الامکان بخش ها در طبقه همکف قرار گیرند. به علت اینکه افراد ضایعه نخاعی قادر به حرکت نمی باشند و طبقه همکف در صورت بروز حوادث غیرمترقبه و در موارد فوریتی، آسانتر تخلیه می گردد.
* برای محافظت فیزیکی افراد دارای ضایعه نخاعی، نبایستی بخش های مراقبت این افراد از نظر امکانات معمول، با بخش های مراقبت افراد روانی و معلولین ذهنی مشترک باشد.
* بایستی بخش های مراقبت طولانی مدت به طور فیزیکی از بخش های توانبخشی اولیه و مراقبت حمایتی جدا شود تا تاثیر متقابل بین افراد بخش مراقبت طولانی مدت و افراد بخش های توانبخشی اولیه و مراقبت حمایتی به حداقل برسد.
* مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی بایستی به خدمات اعضای مصنوعی و وسایل کمکی دسترسی داشته باشد.
* مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی بایستی از خدمات غذایی، دارویی و محیطی برخوردار باشد.

به طور کلی مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی باید شامل بخش های ذیل باشد:

1- بخش های مراقبت : در این بخش ها، اقدامات لازم جهت سازگاری فرد با محیط و نیز مراقبت های بهداشتی انجام می شود.
2- بخش پشتیبانی ( واحد جنبی بخش های مراقبت ): اقدامات لازم جهت ارتقاء کیفیت و کمیت مراقبت از افراد بستری در این بخش صورت می گیرد.


3- درمانگاهها: اقدامات لازم و مرتبط جهت مراقبت از افراد دارای ضایعه نخاعی به طور سرپایی و نیز برخی افراد بستری به طور روزانه در این قسمت انجام می گیرد.

4- اداره اجرایی ( بخش اجرایی ) مجموعه ای از بخش های مختلف و کارکنان مسئول را در برمی گیرد که وظیفه اداره مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی را به عهده دارند.

شرح هریک از بخش های مذکور در ذیل به تفصیل بیان می گردد.

مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی بایستی دارای بخش های مراقبتی ذیل باشد:

 

در این بخش تلاش تیمی صورت می گیرد تا افراد به بالاترین سطح بازتوانی و امکان بازگشت به جامعه دست یابند. بعد از آسیب اولیه افراد معمولا جهت مراقبت و درمان دوره حاد به نزدیک ترین بیمارستان انتقال می یابند. وقتی وضعیت افراد پایدار شد آنان به بخش توانبخشی اولیه انتقال می یابند و تحت مراقبت تخصصی قرار می گیرند تا توانایی بازگشت به زندگی مستقل را به دست آورند. مراقبت های تخصصی مورد نیاز در این بخش عبارتند از:

* بازتوانی همه گروه های عضلات درگیر و غیردرگیر
* آموزش فرد جهت انجام مراقبت شخصی و فعالیت های روزمره از جمله لباس پوشیدن و در آوردن، به بستر رفتن و از بستر بیرون آمدن، استحمام کردن، اجابت مزاج
* آماده سازی افراد وآموزش آنها جهت استفاده از وسایل کمک توانبخشی ( صندلی چرخدار و واکر و..)
* مراقبت تشخیصی و درمانی دستگاه ادراری
* فراهم کردن حمایت روانی و اجتماعی مورد نیاز افراد برای سازگاری با آسیبشان
* مراقبت پرستاری مناسب برای پیشگیری از ایجاد زخم فشاری
* آموزش خانواده، دوستان و مراقبت کنندگان
* بهبود وضعیت تغذیه
* تلفیق آموزش در فرآیند توانبخشی

در این بخش، مراقبت های کوتاه مدت برای عوارض ناشی از ضایعه نخاعی به عمل می آید و نیز خدمات توانبخشی جامع و اختصاصی به هر فرد ارائه می شود تا وی بتواند به پتانسیل های خودکفایی در خانه و جامعه دست یابد. یک محیط درمانی 24 ساعته مناسب برای افرادی که نیازمند توانبخشی تخصصی و پیشرفته هستند فراهم می شود. افرادی که با شرکت در برنامه بخش مراقبتی- توانبخشی اولیه توانسته اند از نظر درمانی و فیزیکی با ناتوانی خود، سازگاری پیدا کنند، می توانند از خدمات این بخش بهره مند گردند. اقدامات انجام یافته در این بخش بدین منظور می باشد که افراد ترخیص شده از بخش توانبخشی اولیه، مراقبت مورد نیاز را دریافت کنند تا حداقل در همان سطح عملکردی که در طی مرحله توانبخشی اولیه به دست آورده اند باقی بمانند. مراقبت کوتاه مدت، ممکن است به صورت سرپایی نیز انجام پذیرد. در صورت نیاز به بستری، طول مدت اقامت برای افراد بسته به علت پذیرش آنها متغیر می باشد. در مورد افرادی که هنوز نیازمند درمان های بیشتر و یا ارزیابی حرفه ای هستند تا درجه استقلال و امکان اشتغالشان به حداکثر برسد، نیاز به بستری وجود دارد. همان مراقبت تخصصی ارائه شده در بخش مراقبتی- توانبخشی اولیه، در بخش مراقبتی- توانبخشی کوتاه مدت قابل اجرا می باشد. تمرین مهارت هایی که در درمان های توانبخشی روزانه مدنظر هستند، باید عصرها و در روزهای تعطیل توسط واحد پرستاری ادامه یابد.

ضمن ارزیابی پزشکی اولیه ( که معمولا یک یا دو هفته به طول می انجامد)، تمرینات توانبخشی اولیه آغاز میگردد و پس از آن یک برنامه توانبخشی پزشکی کامل برای فرد تجویز می شود. طول مدت این برنامه بر اساس نیازهای شخصی هر فرد ، تعیین می شود.

ارزیابی، جهت امکان شرکت در برنامه توانبخشی حرفه ای تقریبا در اواخر دوره توانبخشی پزشکی انجام میشود که ممکن است این ارزیابی تا 2 هفته به طول انجامد.

افراد پذیرش شده در این بخش دو دسته می باشند:

1- افراد ترخیص شده از بخش مراقبتی – توانبخشی اولیه
2- افرادی که قبلا در مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی اقامت داشته اند و پس از تکمیل فرآیند درمانی- توانبخشی، ترخیص شده و به خانه بازگشته اند ولی مجددا نیازمند برخی اقدامات می باشند. شایع ترین علل پذیرش این گروه عبارتند از:

معاینات بالینی معمول سالانه، درمان زخم های بستر، درمان عوارض ادراری- تناسلی، درمان شکستگی، درمان عوارض تنفسی، تمرینات بازتوانی مجدد و پیشرفته تر.
در واقع این بخش یک توانبخشی جامع، کلی ، حمایتی و اختصاصی برای افرادی فراهم می کند که نیازمند کمک جهت انجام فعالیت های روزمره شان هستند. نتایج عملکردی ذیل را می توان در طی این برنامه کسب کرد:

- کاهش وابستگی به اشخاص دیگر برای مراقبت
- توانایی زندگی مستقل
- بهبود تحرک
- مهارت های مراقبت شخصی و زندگی مستقل
- بهبود بازگشت به اجتماع
- بهبود اعتماد به نفس پس از تکمیل ارزیابی مربوط به زندگی مستقل توسط کار درمانگر
- آموزش در مورد نحوه دسترسی بیشتر به امکانات محیط خانه و راه حل های احتمالی
- آموزش در مورد مراقبت شخصی، حفظ سلامت و پیشگیری
- شرکت در برنامه های ارزیابی حرفه ای از جمله افزایش آگاهی نسبت به خدمات حرفه ای موجود، مشاوره حرفه ای و توصیه های حرفه ای بر اساس اولویتها و تواناییهای فرد
- تسلط بر استفاده از فن آوری کمکی در جهت ایمنی فرد و استقلال و بازگشت به کار

در این بخش، مراقبت ها برای آن دسته از افرادی ادامه می یابد که علیرغم تلاش های صورت گرفته در مرحله توانبخشی اولیه قادر به ترک مرکز نمی باشند. سایر افرادی که در این بخش پذیرش می گردند عبارتند از:

- کسانی که فاقد حمایت خانوادگی یا سیستم حمایتی اجتماعی می باشند هر چند این افراد مرحله توانبخشی را با موفقیت گذرانده باشند.
- افراد تتراپلژی که دارای سن 55 سال یا بالاتر می باشند.
- افرادی که برای فعالیت های زندگی روزمره به مراقبت پرستاری بیشتری نیازمند.

هر بخش مراقبت شامل چهار قسمت عمده به شرح ذیل می باشد:

1- اتاق های خواب
2- اتاق های استحمام
3- سرویس مرکزی
4- فضاهای مورد نیاز جهت فعالیتهای افراد ضایعه نخاعی

- به منظور دسترسی به نتیجه مطلوبتر، هر بخش مراقبت از افراد ضایعه نخاعی باید شامل 20 تخت باشد.
- هر بخش مراقبتی توانبخشی اولیه و هر بخش مراقبت حمایتی باید شامل 4 اتاق یک تخته، 5 اتاق دو تخته را اتاق چهارتخته باشد.
- هر بخش مراقبت طولانی مدت باید شامل 4 اتاق یک تخته، 11 اتاق دو تخته و 1 اتاق چهارتخته باشد.
توجه : بر اساس نیازهای مرکز ضایعه نخاعی تعداد اتاقهای یک، دو و چهار تخته می تواند تغییر کند ولی در هر صورت تعداد تخت ها نباید 30 تخت کمتر باشد.

1- اتاق های خواب
در این قسمت فعالیتهای زیر صورت می گیرد:
- اکثر معاینات و درمانها در کنار تخت انجام می پذیرد.
- بخشي از درمان های توانبخشی فرد ضایعه نخاعی در تخت انجام می شود.
- در هنگام استراحت و خواب، افراد دارای ضایعه نخاعی باید با فواصل زمانی منظم توسط کارکنان پرستاری جابجا شوند تا از تشکیل زخم های بستر جلوگیری گردد.
- هر اتاق خواب باید یک دستشویی به شکل وان جهت مراقبت های مورد نیاز فرد ضایعه نخاعی داشته باشد.
- تجهیزاتی که جهت انتقال فرد از تخت به صندلی چرخدار یا برانکارد استفاده می شود. (مانند بالابر ) به فضای باز کافی برای استفاده نیاز دارند.
- فضای کافی باید در کنار تخت ها وجود داشته باشد زیرا در مدتی که افراد به استراحت در تخت می پردازند صندلی های چرخدار و واکرهای آنها در کنار تخت قرار می گیرند و در ضمن باتری های صندلی چرخدار الکتریکی در کنار تخت مجددا شارژ می گردند.
- از آنجایی که میانگین زمان اقامت افراد دارای ضایعه نخاعی در مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی طولانی است، لازم است وسایل شخصی چون کتاب در کنار تخت و در دسترس فرد باشد.
- در فضای اتاق های خواب بایستی مناسب سازی و رفع موانع جهت فعالیت های ضروری انجام شود، از این رو رعایت موارد ذیل الزامی است:

- در همه ی اتاق هاي خواب حداقل 12 سانتی متر بین سر تخت و دیوار فاصله باشد.
- در اتاق های یک تخته، تخت طوری قرار داده شود که حداقل 100 سانتی متر بین پای تخت و نزدیکترین دیوار یا قطعه ثابت وسایل و حداقل 100 سانتی متر بین یک کناره تخت و نزدیکترین دیوار یا قطعه ثابت تجهیزات یا لوازم فاصله باشد.
- در اتاق های دو تخته، تختها با فاصله 150 سانتی متر از یکدیگر در مرکز اتاق قرار داده میشوند، به طوری که حداقل 40 سانتی متر بین لبه هر تخت و نزدیکترین دیوار یا قطعه ثابت تجهیزات یا لوازم و حداقل 100 سانتی متر بین پایه تخت و نزدیکترین دیوار یا قطعه ثابت تجهیزات یا لوازم فاصله باشد.
- در اتاق های چهارتخته، تختها با فاصله 300 سانتی متر از یکدیگر در مرکز اتاق قرار داده می شوند به طوری که حداقل 90 سانتی متر بین لبه هر تخت و نزدیکترین دیوار یا قطعه ثابت تجیهزات یا لوازم و حداقل 180 سانتی متر بین پایه تخت ها و دیوارها فاصله باشد.

از این اتاقها جهت سازگاری اولیه افرادی که آسیب شان شدید است، افرادی که به مراقبت ویژه نیاز دارند یا افرادی که نیاز به جداسازی دارند استفاده می شود. اتاق یک تخته جداسازی برای بیماران مبتلا به بیماریهای قابل انتقال نظیر هپاتیت و .... استفاده می شود.

اتاق های دو تخته :
این اتاق ها در موارد ذیل قابل استفاده هستند.
 ایجاد سازگاری اولیه با محیط در افرادی که به مراقبت ویژه و حاد نیاز ندارند.
 ایجاد فضایی خصوصی تر برای افرادی که توانایی بیشتری در مراقبت از خود دارند.
 ایجاد سهولت در پرستاری دو فرد با عفونت مشابه .


اتاق های چهارتخته:
از این اتاقها در موارد ذیل استفاده می شود:
- ایجاد سازگاری در افرادی که قادر به مراقبت از خود نیستند.
- حمایت بیشتر از افراد به ویژه افرادی که مرحله اولیه بازتوانی شان را می گذرانند.
- سهولت در مراقبت و پرستاری از افرادی که قادر به مراقبت خود نیستند.
- از این اتاق ها جهت افرادی که نیاز به مراقبت ویژه و استفاده از رسپیراتور و .... دارند نیز استفاده می شود که در این صورت باید فضای اتاق در معرض دید مستقیم پرستاران باشد.

از جدی ترین عوارض آسیب طناب نخاعی، از دست دادن کنترل حسی عضلانی دفع ادرار و اجابت مزاج می باشد بسیاری از افراد دارای ضایعه نخاعی که قادر به مراقبت از خود هستند می توانند مراقبت فردی از خود و نحوه دفع ادرار و اجابت مزاج و مراقبتهای لازم در این زمینه را فرا بگیرند و این در حالی است که دسته ای دیگر از افراد دارای ضایعه نخاعی جهت مراقبت، نیاز به پرستار دارند. اتاقهای استحمام در بخش های مراقبت ضایعه نخاعی بایستی طوری طراحی گردند که هر دو گروه فوق بتوانند از آن استفاده نمایند و حتی الامکان محیطی خلوت را برای خود فراهم نمایند.
در اتاق استحمام با توجه به اینکه بعد از اجابت مزاج فرد نیاز به دوش گرفتن دارد بایستی علاوه بر صندلی ویژه، دوش نیز وجود داشته باشد. حداقل پهنای دوش جهت اجابت مزاج و دوش گرفتن یک فرد در وضعیت خوابیده به پشت 240 سانتی متر و حداقل ارتفاع دوش 210 سانتی متر باید تا قرارگیری در ناحیه دوش به نحوی امکان پذیر گردد که هنگام استفاده از آن، فرد با دوش برخورد نکند.

خدمات اصلی که در ارتباط با حمایت از فرد بستری می باشد در این قسمت صورت می گیرد:

این قسمت شامل فضایی برای کار و مرکز کنترل کارکنان پرستاری و سایر کارکنان می باشد. این مرکز شامل فضایی برای نگهداری اطلاعات مربوط به افراد دارای ضایعه نخاعی، تجهیزات کامپیوتری ذخیره کننده اطلاعات ترالی مجهز به اکسیژن و وسایل احیاء جهت انتقال سریع به بالین فرد نیازمند به اقدامات اورژانس است.

این اتاق نگهداری تمام وسایل درمانی مورد نیاز در بخش مراقبت ( اعم از دارو، سرنگ، سرسوزن، سرم، وسایل سوندگذاری و ... ) می باشد. تجهیزات درمانی در و یا سه ترالی ( کابینت متحرک ) نگهداری می شوند که محتویات آن به طور منظم توسط کارکنان پرستاری تعویض می شوند. یخچال جهت نگهداری موادی که برای نگهداری نیاز به دمای پایین دارند، مورد نیاز است، دسترسی به این اتاق فقط باید از طریق ایستگاه پرستاری امکان پذیر باشد.

اتاق استراحت و دستشویی کارمندان بخش :
دستیابی به این محل ها باید تنها از طریق ایستگاه پرستاری امکان پذیر باشد.

اتاق معاینه :
این اتاق جهت اقدامات و درمانهایی است که در اتاق فرد قابل انجام نیستند.

اتاق های وسایل :

الف ) اتاق وسایل تمیز

این اتاق محلی برای وسایل پزشکی استریل و غیر استریل به جز داروها است که در مراقبت از افراد دارای ضایعه نخاعی مورد استفاده قرار می گیرند.

ب ) اتاق وسایل آلوده
تمیز کردن تجهیزات، وسایل و دور انداختن مواد زائد در این اتاق انجام می شود.

اتاق های البسه و ملحفه ها:
الف ) اتاق البسه و ملحفه تمیز

دارای قفسه بندی جهت نگهداری البسه و ملحفه تمیز می باشد.

ب ) اتاق البسه و ملحفه آلوده
این اتاق محلی جهت نگهداری موقت البسه و ملحفه آلوده است تا زمانی که از بخش خارج شوند.

گنجه مواد شوینده بهداشتی:
این اتاق، محلی برای نگهداری وسایل مورد استفاده در نظافت بخش می باشد.

انبار تجهیزات پزشکی توانبخشی :

این فضا جهت نگهداری تجهیزات اختصاصی مورد نیاز روزانه در واحد پرستاری نظیر برانکارد، صندلی چرخدار، تجهیزات جابجایی، رسپیراتور و سایر تجهیزاتی که ممکن است برای مدتی استفاده نشوند تدارک دیده شده است.


اتاق کنفرانس/ آموزش:
از این اتاق نه تنها جهت کنفرانس کارکنان در زمینه مطالب علمی و عملی در ارتباط با ضایعه نخاعی استفاده می شود بلکه به عنوان محلی جهت آموزش به افراد دارای ضایعه نخاعی و خانواده آنها نیز میباشد.

4- فضاهای مورد نیاز جهت فعالیت های فرد ضایعه نخاعی
توانبخشی افراد دارای ضایعه نخاعی شامل فعالیتهای جسمانی و یادگیری تعاملات اجتماعی همراه با آموزش مراقبت از خود می باشد. در هر بخش بایستی تسهیلات لازم فراهم شوند تا افراد جهت ترک بستر و فعالیتهای بیشتر تشویق شوند.

اتاق روزانه :
این اتاق به منظور فعالیتهای بدون نظارت توسط فرد نظیر بازی ها و تماشای تلویزیون و .... استفاده میشود.

بخش پشتیبانی ( واحد جنبی بخش های مراقبت )
این بخش شامل قسمتهای ذیل می باشد:

واحد ملاقات

شامل اتاق ملاقات و دستشویی جهت ملاقات کنندگان می باشد.
اتاق ملاقات قسمتی است که جهت ملاقات بین افراد ضایعه نخاعی و ملاقات کنندگان استفاده می شود و حداقل فضای مورد نیاز باید گنجایش هشت ملاقات کننده و دو فرد ضایعه نخاعی با صندلی های چرخدارشان را به طور همزمان داشته باشد. ورودی این واحد بایستی از طریق راهرو و نه از بخش مراقبت افراد.

سالن غذاخوری:
برای افراد ضایعه نخاعی یک سالن غذاخوری لازم است و به جز افرادی که قادر به ترک تخت خود نیستند سایر افراد بایستی به استفاده از سالن غذاخوری تشویق شوند. از آنجايي که صبح ها مدت زیادی جهت برنامه دفع روده ای صرف می شود، صبحانه اکثر افراد توسط سینی در مجاورت تختشان به آنها داده می شود و بنابراین بیشترین استفاده از سالن غذاخوری برای صرف ناهار و شام است.


خدمات تفریح درمانی:
تفریح درمانی جزيي مهم از مراقبت های لازم جهت توانبخشی کامل افراد دارای ضایعه نخاعی است. تفریح درمانی نه تنها موجب فعالیت جسمانی می شود بلکه تطابق روانی- اجتماعی لازم را برای فرد ضایعه نخاعی فراهم می کند تا وی بتواند از نظر روحی با ناتوانی خود کنار آید. در این بخش افراد ضایعه نخاعی، فعالیتهايی چون سرامیک سازی، موسیقی درمانی، ورزش، شطرنج و ... را انجام می دهند.

حوزه مدیریت خدمات محیطی

گنجه وسایل و مواد تمیزکننده:
محل نگهداری وسایل و مواد تمیزکننده راهروها و سایر اماکن مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی ( به جز بخش های مراقبت ) می باشد.

محل نگهداری البسه و ملحفه ها:

الف ) محل نگهداری البسه و ملحفه های آلوده
این محل، مکانی دور از بخش های مراقبت برای نگهداری موقت ملحفه های کثیف می باشد.

ب ) محل نگهداری البسه و ملحفه های تمیز
البسه و ملحفه های تمیز به این محل منتقل شده، تا زمان انتقال به بخش های مراقبت و کلینیکها در این محل نگهداری می شوند.

محل جمع آوری زباله :

مکانی دور از بخش مراقبت افراد برای انتقال زباله می باشد. این مکان می باید از قسمت بیرون ساختمان قابل دسترسی برای کامیون حمل زباله باشد.

انبار:

از این مکان برای نگهداری صندلی های چرخدار، تشکها، تختهای ویژه و سایر تجهیزات استفاده میشود. وسایل و لباسهای فصلی افراد بستری نیز در این قسمت نگهداری می شود.

این امکانات فقط برای بخش ضایعه نخاعی با بیش از صد تخت در نظر گرفته می شود. این مکان باید در نزدیکی بخش های مراقبت و شامل اتاق، دستشوئی و حمام باشد.


درمانگاه ها ( مرکز پزشکی توانبخشی روزانه )
درمانگاه پزشکی ضایعه نخاعی
این تسهیلات باید در هر مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی فراهم گردد. این امکانات بایستی نزدیک به بخش مراقبتی توانبخشی اولیه و بخش مراقبتی – حمایتی باشند.

دسترسی به درمانگاههای سرپایی علاوه بر درب ورودی اصلی مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی، از طریق هر یک از بخش های مراقبت نیز باید امکان پذیر باشد. این درمانگاه امکان معاینه ی تمامی افراد ضایعه نخاعی را بر اساس یک برنامه منظم ( سه یا چهار بار در سال پس از طی مراحل توانبخشی اولیه و حداقل سالی یکبار پس از آن ) به طور سرپایی فراهم می نماید. همچنین معاینه هر یک از افراد دارای ضایعه نخاعی به صورت سرپایی در صورتی که نیاز به تشخیص اولیه داشته باشند و نیز درمانی سرپایی آنها در این بخش امکانپذیر می باشد. در ضمن تشخیص اولیه و درمان مشکلات ادراری تناسلی بیماران دارای ضایعه نخاعی اعم از بستری یا سرپایی در این درمانگاه انجام می گردد.

درمانگاه شامل قسمت های زیر است:
دفتر مسئول فنی درمانگاه ( پزشک )
یک دفتر برای هر درمانگاه مورد نیاز است.

اتاق معاینه یا درمان
اتاق سیستوسکوپی
شامل امکانات اورودینامیک و رادیولوژی ( فلوئوروسکوپی/ توموگرافی )
این اتاق فضای لازم برای سیستوسکوپی تشخیصی و درمانی را دارا می باشد. اقداماتی چون پیلوگرافی و بیوپسی و .... در این مکان صورت می گیرد.

اتاق لیتوتریپسی :
این اتاق با وسایل لیتوتریپسی برای شکستن سنگهای ادراری بدون نیاز به مداخله جراحی تجهیز خواهد شد.

اتاق ظهور فیلم رادیولوژی:
اتاق اسکراب:
فضایی است برای شستن دست کارکنان قبل از ورود به اتاق سیستوسکوپی.

دفتر اورولوژيست:
این فضا در صورتی که اورولوژیست به طور تمام وقت در مرکز، ضایعه نخاعی مشغول به کار باشد در نظر گرفته می شود.

اتاق معاینه اورولوژی :
این اتاق علاوه بر معاینه معمول دستگاه ادراری تناسلی برای هرگونه آماده سازی لازم برای سیستوسکوپی یا فرآیند اورودینامیک (سوندگذاری و ... ) مورد استفاده قرار می گیرد.

اتاق رختکن:
شامل حداقل فضای لازم برای هر فرد دارای ضایعه نخاعی به منظور درآوردن لباس هایش و پوشیدن لباس مرکز توانبخشی جهت سیستوسکوپی و .... می باشد.

اتاق بهبودی :
فضایی است که در آن بیمار، پس از لیتوتریپسی تا زمان برطرف شدن اثر بیهوشی عمومی تحت مراقبت قرار می گیرد. حداکثر فضای این اتاق برای دو بیمار می باشد.

اتاق انتظار فرد:
این اتاق باید گنجایش یک صندلی چرخدار و دو صندلی معمولی را داشته باشد. در صورتی که اتاق سیستوسکوپی و لیتوتریپسی نیز در درمانگاه وجود داشته باشد گنجایش آن به هشت صندلی افزایش می یابد.

ایستگاه پرستاری و قسمت پذیرش:
این محل به عنوان محل مرکز کنترل مراجعین، پذیرش مدارک فرد و تعیین نوبت معاینه و درمان می باشد. این قسمت فقط باید گنجایش یک متصدی پذیرش، کارکنان پرستار درمانگاه به علاوه بایگانی سوابق مراجعین را داشته باشد.

دستشویی:
این محل بایستی گنجایش یک صندلی چرخدار را داشته باشد و فرد دارای ضایعه نخاعی امکان استفاده از آن را داشته باشد.


انبار وسایل جابجایی :
در این محل به منظور انجام سه هزار ویزیت افراد دارای ضایعه نخاعی در سال باید دو برانکارد و یک بالابر مکانیکی وجود داشته باشد و بایستی فضای انبار، گنجایش قرارگیری این وسایل را داشته باشد.



اتاق وسایل تمیز:
این اتاق بعنوان نگهداری اقلام مورد نیاز درمانگاه ( از قبیل سوندها، کیسه های ادرار، محلول ها و ...) در نظر گرفته شده است.

اتاق وسایل آلوده :
تمیز کردن تجهیزات ، وسایل و دورانداختن مواد زائد در این اتاق انجام می شود.

گنجه وسایل شوینده :
محل نگهداری مواد شوینده و وسایلی است که جهت نظافت درمانگاه استفاده می شود.

درمانگاه توانبخشی ضایعات نخاعی:
این درمانگاه باید مجاور بخش های مراقبت واقع شده باشد. هم بیماران سرپایی و هم بیماران بستری از خدمات این بخش بهره مند خواهند شد.

درمانگاه توانبخشی شامل قسمت های ذیل است: 

 فیزیوتراپی
 کاردرمانی
 توانبخشی حرفه ای
 آموزش فعالیتهای زندگی روزمره
 آب درمانی
 کارگاه ارتوپدی فنی ( اعضاء مصنوعی ) شامل:
 دفتر ارتوپدی
 اتاق اندازه گیری و معاینه
 فضای کارگاه شامل:
- انبار وسایل
- مرکز ساخت و تعمیر


بخش مربوط به مراقبت در خانه:

مراقبت در خانه به خدمات ویژه پزشکی و روانشناسی ارائه شده از طرف مرکز توانبخشی در جهت برطرف نمودن نیازهای پزشکی، توانبخشی، پرستاری و اجتماعی بیماران ساکن در منزل گفته می شود که اعضای تیم توانبخشی، بیمار و خانواده وی در آن نقش دارند. این بخش امکان ادامه مراقبت های بهداشتی افراد دارای ضایعه نخاعی را فراهم می سازد و پلی است که خلاء اقدامات پزشکی و توانبخشی و روانی- اجتماعی بین مرکز توانبخشی و جامعه را برای افراد دارای ضایعه نخاعی پوشش می دهد. این بخش شامل قسمتهایی است نظیر:

دفتر هماهنگ کننده مراقبتهای خانه

اتاق مصاحبه خصوصی :
در این اتاق مشاوره های لازم توسط کارکنان به افراد دارای ضایعه نخاعی و خانواده هایشان پیش از ترخیص و یا پس از ترخیص از مرکز توانبخشی ارائه می گردد.

دفتر کارکنان مراقبت های خانه :

این دفتر گنجایش یک میز و فضایی برای کنفرانس کارکنان مراقبت های خانه که بخش اعظم وقتشان به ملاقات با افراد دارای ضایعه نخاعی در خانه اختصاص دارد و نیز محلی برای بایگانی سوابق بیماران را دارد.

انبار:
فضایی برای انبار نمودن وسایل برنامه زندگی مستقل می باشد.

داروخانه مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی:

بخش داروخانه مسئول کنترل و توزیع کلیه داروهای مورد نیاز در جهت مراقبت های بهداشتی افراد دارای ضایعه نخاعی می باشد. جهت تسهیل در بارگیری و تخلیه وسایل پزشکی و اعضاء مصنوعی داروخانه بایستی به آسانی از درب اصلی مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی قابل دسترس باشد.

به منظور ارائه مراقبتهای لازم ضمن تامین نیازهای داروئی، داروخانه مرکز توانبخشی جامع ضایعه نخاعی بایستی شامل دو قسمت ذیل باشد:
 یک قسمت برای مراجعین سرپایی با قابلیت ارائه اعضاء مصنوعی و داروهای تجویز شده برای مراجعین سرپایی دارای ضایعه نخاعی.
 قسمت دیگر جهتع تهیه دارو برای افراد دارای ضایعه نخاعی بستری
به طور کلی فضاهای ذیل به منظور تامین حداقل نیازها ضروری می باشند:

فضای بدون حفاظ :
برای اموری که شامل انباشتن، آماده نموده یا توزیع فرآورده های داروئی نیم باشند به شرح ذیل:

بخش اداری :
 دفتر داروساز ( مسئول فنی )
 دفتر متصدی سفارش دارو

بخش دریافت نسخه :
اتاقک مخصوصی است که بیماران نسخه های خود را به آنجا ارائه می دهند.

بایگانی و محل رایانه ای نمودن اطلاعات:
در این محل شرح حال مراجعین نگهداری می گردد و جهت ساماندهی، روند ورود نسخه های کلیه داروها به صورت اطلاعات رایانه ای ذخیره می گردد.

اتاق انتظار :
این فضا می تواند با اتاق انتظار مراجعین درمانگاه ادغام گردد.

فضای محافظت شده :
کلیه کارهای مربوط به انبار، جابجائی فرآورده های داروئی و سایر تجهیزات پزشکی توانبخشی در این محل صورت می گیرد.

کلینیک محیط خانه :

هدف از ایجاد این فضا آموزش فرد دارای ضایعه نخاعی به منظور دستیابی به استقلال در فعالیتهای روزمره و اطمینان از انتقال رضایتبخش بیمار از محیط مرکز توانبخشی به محیط خانه می باشد. پیش از ترخیص از مرکز توانبخشی ضایعه نخاعی، بیمار می تواند به تنهایی یا همراه همسر و یا مراقبش به مدت یک هفته در محیطی مشابه خانه سکونت گزیند. هدف از این کار بازیافتن توانایی های مورد نیاز در خارج از محیط مرکز توانبخشی می باشد. این فضا بایستی شبیه خانه طراحی شده باشد و دور از واحد پرستاری قرار گیرد تا بیمار برای انجام فعالیتهای روزانه خویش از بخش پرستاری کمک نگیرد. در هر مرکز ضایعه نخاعی تنها یک مکان شامل آشپزخانه، اتاق نشیمن، اتاق خواب و حمام در نظر گرفته خواهد شد.





بخش اجرایی ( بخش اداری ):
این بخش برای کارکنان تمام وقت در نظر گرفته می شود:
- دفتر سرپرست مرکز
- دفتر معاون سرپرست مرکز
- دفتر منشی یا متصدی پذیرش
- دفتر پزشکان
- دفتر سوپروایزر پرستاری
- دفتر روانشناس
- دفتر مددکار اجتماعی
-دفتر کارشناس تغذیه

خدمات جامع توانبخشی عبارت است از ترکیب جامعی از خدمات توانبخشی با رویکرد چند تخصصی، این تیم چند تخصصی به همراه خود فرد دارای ضایعه نخاعی، یک برنامه درمانی پزشکی توانبخشی ویژه برای هر فرد را طراحی می نماید. تمرکز این برنامه بر برطرف ساختن نیازهای اختصاصی فرد و دستیابی به اهداف توانبخشی می باشد و فرد را قادر می سازد به بالاترین سطح مطلوب خودکفایی ممکن به منظور آمادگی برای تلفیق اجتماعی و مقاصد حرفه ای و اشتغال دست یابد.

یک پزشک آموزش دیده یا مجرب در زمینه طب فیزیکی و توانبخشی بر نحوه ارائه خدمات توانبخشی پزشکی نظارت می کند. در ابتدا بایستی ثبات وضعیت جسمانی فرد مورد تائید قرار گیرد و پزشک آمادگی وی را برای شروع تمرینات اعلام نماید. بر اساس ارزیابی های انجام شده پتانسیل توانبخشی و محدودیت های عملکردی فرد تعیین شده و مناسب ترین برنامه توانبخشی و درمانی با همکاری اعضاء تیم برای هر فرد انتخاب می گردد. بر اساس دید جامع نگر در پزشکی، باید امکان مشاوره گرفتن از سایر متخصصین نظیر متخصص طب داخلی، روانپزشک و ... فراهم باشد. پزشک بایستی در طول فرایند توانبخشی وضعیت جسمانی فرد را به طور مرتب کنترل نماید و در صورت نیاز، مداخله درمانی نماید.

در اقدامات پزشکی پیشگیری، درمان و کنترل موارد ذیل مورد توجه می باشد:
 مشکلات ادراری – تناسلی
 مشکلات قلبی – عروقی
 مشکلات گوارشی
 مشکلات تنفسی
 زخم های فشاری
 مشکلات روانشناختی
 سایر عوارض
 

هدف فیزیوتراپی، کمک به فرد جهت کسب حداکثر استقلال عملکردی ممکن است به نحوی که فرد قادر به بازگشت به زندگی در خانه و جامعه و مشارکت کامل در فعالیت های حرفه ای و تحصیلی خود باشد. متخصص فیزیوتراپی و سایر اعضاء تیم از جمله پزشک، باید یک برنامه درمانی طراحی نمایند که بر بهبود عملکرد فرد و راحتی او متمرکز باشد.
فیزیوتراپیست به ارزیابی و اندازه گیری توانایی های فرد از نظر قدرت، انعطاف پذیری، تعادل، تحرک (راه رفتن یا استفاده از صندلی چرخدار )، هماهنگی، سرعت، استقامت قلبی، ریوی، و نیز مهارت های عملکردی فرد می پردازد.
اهداف درمانی فیزیوتراپی بهبود موارد زیر است:

- توانایی تحرک:
- تمرین راه رفتن با یا بدون ارتز
- وزن اندازی نسبی یا تمرین راه رفتن در حالت تعلیق
- برنامه ایستادن برای کسب آمادگی راه رفتن
- تمرینات تحرک در تخت و تمرینات جابجایی
- برنامه راه رفتن و دوچرخه ثابت با کمک تحریک الکتریکی
- تجویز و آموزش استفاده از ارتزهای اندام تحتانی
- بازآموزی عضلانی و آموزش کنترل حرکتی
- تمرینات آموزش مهارت های تحرک با صندلی چرخدار
-قدرت، انعطاف پذیری، مراقبت پوست، درمان درد و آمادگی جسمانی
 تمرینات تقویتی
 تمرینات کششی
 استفاده از بریس های گچی برای افزایش انعطاف پذیری
 استفاده از مدالیته های مناسب جهت کنترل درد، تحرک مفصل و ترمیم بافت نرم
 آب درمانی
 برنامه درمان زخم
 تمرین با تجهیزات تقویتی و استقامتی که قابل دسترسی با صندلی چرخدار باشند.

- ارزیابی صندلی چرخدار
- آموزش تحرک با صندلی چرخدار
- ارزیابی نشستن برای کمک به فرد تا راحت بنشیند و در وضعیتی باشد که ضمن حفظ تعادل، قادر به انجام کارهای روزمره اش نیز باشد.
 بررسی توزیع فشار و اصلاح محل نشستن با تجویز بالشتک مناسب جهت جلوگیری از زخم های فشاري
 -کار با سایر اعضاء تیم برای اطمینان از این که وسایل و فن آوری های کمکی تجویز شده توسط متخصصین مختلف، همگی با هم همخوانی دارند.
-توانایی بازگشت به کار
- آموزش جلوگیری از آسیب شغلی
- ارزیابی ارگونومیک محل کار و توصیه برای ایجاد تطابقات لازم

کاردرمانی به افراد کمک می کند تا مهارت های ضروری برای یک زندگی مستقل، سالم و شاد را دوباره به دست آورند. توسعه دهند و یا ایجاد نمایند. با رفع محدودیت های عملکردی فرد و به کارگیری راهبردهای جبرانی و وسایل کمکی، کاردرمانی به فرد این توانایی را می دهد که مهارت های زندگی را کسب نماید.

 

برنامه  و خدمات کاردرمانی به شرح ذیل می باشد:

- فعالیت های روزمره زندگی شامل: استحمام، رفتن به دستشویی، پوشیدن و درآوردن لباس، غذاخوردن، جابجایی، فعالیتهای اجتماعی، ارتباط عملکردی (نوشتن، تلفن زدن و ... )
- مهارت های زندگی مستقل نظیر آماده کردن غذا، نظافت لباس ها، نظافت و نگهداری منزل، مراقبت ازکودک، مدیریت منزل
- فن آوری کمکی شامل مناسب سازی صندلی چرخدار، تجهیزات حمام و ....
- آموزش نشستن و قرارگیری فرد در صندلی چرخدار به نحوی که سلامت پوست، وضعیت قرارگیری مناسب، و عملکرد فرد حفظ شود.
- طراحی، ساخت و به کارگیری اسپلینت های اندام فوقانی
- دامنه حرکتی، قدرت، حرکات عملکردی و هماهنگی اندام فوقانی
- تطابقات لازم در خانه، محل تحصیل و محل کار
- دسترسی به کامپیوتر و طراحی ارگونومیک محل کار
- برنامه رانندگی تطابقی
- تلفیق اجتماعی، دسترسی به بانک، انجام خرید، حضو مستقل درمکان های درمانی، تفریحی و ...
- برنامه ترخیص شامل آموزش خانواده، برنامه منزل و آماده سازی ساختمان
- بازگشت به جامعه

پرستاری، نقش حیاتی در ارائه خدمات دارد. تاکید خدمات پرستاری بر تامین مراقبت فیزیکی، حمایت عاطفی و آموزش افراد جهت کسب سطح مطلوب سلامت و استقلال می باشد. در پرستاری حرفه ای امروز، فرد باید جهت کسب آگاهی از نیازهای بهداشتی خود نظیر سوندگذاری، بهداشت پوست، تغذیه و .... راهنمایی شده و مراقبت های لازم در این زمینه را دریافت نماید. مهارت های مراقبت شخصی باید به افراد آموزش داده شود و در شرایطی که استقلال کامل فرد امکان پذیر نیست، پرستاران باید افراد را در زمینه تعلیم چگونگی کمک موثر در انجام فعالیت هایشان به دیگران، آموزش دهند به گونه ای که افراد قادر باشند در صورت نیاز به کمک، از وجود دیگران به طور موثری بهره مند گردند. خدمات پرستاری متمرکز بر موارد ذیل می باشد.

- مشکلات عصبی
- مشکلات عضلانی – اسکلتی
- مشکلات گوارشی
- مشکلات تنفسی
- تغذیه
- واکنش های عاطفی
- مشکلات قلبی – عروقی
- مشکلات ادراری – تناسلی

- آموزش بیمار در زمینه های ذیل :
- تحرک و جابجایی
- تغذیه
- محافظت از پوست
- محافظت از دستگاه ادراری
- برنامه دفع روده ای
- عوارض تنفسی
- مشکلات جنسی
- واکنش های روانشناختی
- عوارض دیگر ( ترومبوز ورید عمقی، هیپر/ هیپوترمی، مشکلات دارو درمانی، درد، افت فشار وضعیتی، استخوان سازی نابجا، اسپاستی سیتی، اختلال رفلکسی اتونومیک )
- ایمنی در خانه
- توانبخشی حرفه ای و تلفیقی
- گروه های حمایتی

هر فرد باید به یک مشاور دسترسی داشته باشد که به او در طراحی، دستیابی و مدیریت خدمات که دریافت می دارد کمک کند. مشاوره به فرد کمک می کند تا :
 به گونه موثری با شرایط اقامت در مرکز وفق یابد.
 با ناتوانی خود تطابق پیدا کند.
 به تمامی خدمات مورد نیاز به موقع و با توالی منظم دسترسی پیدا کند.
 با اتمام برنامه دوباره به خانه و اجتماع بازگردد.

- پیگیری برنامه اختصاصی مربوط به هر فرد و میزان پیشرفت آن
- مشاوره و راهنمایی فرد
- ایجاد ارتباط موثر بین فرد و تیم توانبخشی
- نظارت، هماهنگی و کنترل خدمات توانبخشی
- ارائه برنامه ترخیص
- هماهنگی خدمات مورد نیاز در خارج از مرکز
-دفاع از حقوق فرد
- ارتباط مستمر با حامیان، خانواده و متخصصین

 

متخصصین خدمات روانی به عنوان بخشی از تیم توانبخشی به فرد کمک می کنند تا به سطح مطلوب استقلال در زندگی اجتماعی دست یابد. فرد می تواند برای دریافت خدمات روانشناسی، یا شخصا و بر حسب احساس نیاز به روانشناس مراجعه نماید و یا توسط سایر اعضاء تیم ارجاع داده شود.

خدمات ارائه شده توسط روانشناس عبارتند از:
- ارزیابی وروانشناختی فرد
- ارائه مداخلات و درمان های لازم برای افراد شامل:
- درمان روانشناسی فرد
- مشاوره فردی
- مشاوره گروهی
- مداخله در بحران
- کنترل و حمایت
- مشاوره با خانواده
- مشاوره با کارکنان
- کلاس های آموزش های روانی برای افراد، خانواده ها و کارکنان
- پیشگیری از سوء مصرف مواد و جلوگیری از بازگشت به سوء مصرف مواد
- برنامه های درمانی اختصاصی برای هر فرد
- قضاوت در درگیری ها و خدمات مدیریت خشم

خدمات مددکاری بالینی – اجتماعی:

دامنه وسیعی از خدمات به مراجعین و خانواده شان را شامل می شود که تلفیق مجدد فرد با اجتماع را تسهیل می نماید.

- ارزیابی روانی- اجتماعی مختصر
- مشاوره درمانی گروهی و فردی

نیازهای فیزیکی، اجتماعی، عاطفی، محیطی و اقتصادی فرد و خانواده باید مدنظر قرار گیرد. ارزیابی های روانی – اجتماعی از زمان پذیرش فرد آغاز می شود. شرح حال کلی فرد برای طراحی مداخلات و برنامه ترخیص فرد ضروری است و باید در پرونده موجود باشد. ارتباطات مستمر و منظم با فرد، اعضاء خانواده و افراد مرتبط دیگر باید حفظ شود تا مشارکت آنها در برنامه توانبخشی فرد افزایش یابد.

مددکار اجتماعی به فرد و خانواده اش کمک می کند تا با تغییراتی که در اثر ایجاد ضایعه نخاعی بر زندگی آنها تحمیل شده است. تطابق یابند. همچنین مددکار اجتماعی می تواند فرد را در صورت نیاز به روانپزشک یا روانشناس نیز ارجاع دهد.

خدماتی که در ذیل می تواند به صورت اختیاری در محل مرکز ارائه شود. در غیر این صورت باید مراکز معینی جهت ارائه این خدمات معرفی گردیده و افراد جهت دریافت این خدمات در صورت نیاز به این مراکز ارجاع داده شوند.

عبارت است از ارائه خدمات مورد نیاز برای افرادی که به بریس های اندام فوقانی، اندام تحتانی و یا تنه نیازمند هستند تا تحرک و خودکفایی شان به حداکثر برسد. در مورد مراجعینی که قبلا بریس دریافت کرده اند باید ارزیابی صورت گیرد تا در صورت نیاز تعمیر، تغییر یا جایگزینی بریس انجام گیرد و در مورد مراجعین جدید، وضعیت آنها برای بهره مندی از یک بریس مناسب مورد ارزیابی قرار میگیرد.

وسیله فن آوری توانبخشی عبارت است از :
هر جزء قطعه، تجهیزات یا سیستم هایی که یا به صورت تجاری موجودند و یا نیاز به تغییرات و مناسب سازی دارند و به منظور افزایش، حفظ یا بهبود توانایی های عملکردی افراد دارای ناتوانی مورد استفاده قرار می گیرند. فن آوری کمکی به افراد دارای ناتوانی کمک می کند تا کنترل بیشتری روی زندگی خود داشته و مشارکت خود در تحصیل، اشتغال، خانواده و فعالیت های اجتماعی را افزایش دهند. مشاوره در مورد فن آوری کمکی می تواند توسط متخصص فیزیوتراپی، کاردرمانی، مهندس کامپیوتر و مهندسین توانبخشی ارائه گردد.

-این افراد باید مشاوره تجویز و آموزش در زمینه های ذیل را انجام دهند:

- دسترسی به کامپیوتر و تطابقات لازم
- کمک در انجام کارها و مراقبت های شخصی
- نشستن و تحرک
- رانندگی تطابقی


مهندسین توانبخشی مستقیما روی هر یک از مراجعین کار می کنند تا تجهیزات مناسبی را طراحی نمایند که مشکل خاص آن فرد را که مانع از کارآیی فردی و یا عملکرد مناسب او شده است، حل نمایند. اینگونه مشکلات ممکن است در هر یک از مراحل فرایند توانبخشی بروز نمایند ضمن آنکه می توانند تاثیرات منفی جدی بر پتانسیل فرد برای موفقیت در فعالیت های زندگی روزمره، تحرک، کارآیی در تحصیل، اشتغال و فعالیت های تفریحی داشته باشند.

حل چنین مشکلاتی نیازمند طراحی اختصاصی تجهیزات و یا راهبردهای جبرانی است که ممکن است به صورت آماده در بین فن آوری های کمکی، موجود نباشند.

اصول ثابت شده فیزیکی و عوامل فیزیولوژیک و انسانی توسط مهندسین توانبخشی با هم ترکیب می شوند. تطبیق موفقیت آمیز عوامل مکانیکی و انسانی، نیازمند تلاش تیمی آگاهانه ای است تا توانایی های قابل بهبود به کمک تجهیزات، تعیین گردد.

این خدمات توسط تیمی متشکل از پزشک، فیزیوتراپیست، کاردرمانگر، پرستار، روانشناس، مددکاراجتماعی به صورت گروهی یا انفرادی در محل اقامت فرد ( خارج از مرکز درمانی ) ارائه می شود.
هدف، ارائه خدمات به افرادی است که قادر به دسترسی به خدمات مرکز نیستند.
اعضای تیم می تواند شامل موارد ذیل باشد:

- دستور انجام آزمایشات، رادیوگرافی- سونوگرافی
- دارو درمانی و تعیین خط مشی درمانی
- نظارت بر اجرای درمان های پزشکی و نحوه استفاده از لوازم بهداشتی
- آموزش فرد و خانواده وی در زمینه مسائل بهداشتی و درمانی
- ارجاع برای اقدامات پزشکی تخصصی تر

- آموزش وضعیت ها و تمرینات ضروری به فرد و یا خانواده وی جهت انجام در منزل
- نظارت بر نحوه صحیح استفاده از وسایل و فن آوری کمکی، ارزیابی صندلی چرخدار
- مداخله فیزیوتراپی در صورت لزوم
- تغییر و تطابقات لازم
- ارجاع برای خدمات توانبخشی بیشتر

 

- بررسی و کسب آگاهی از توانایی های فرد
- ارائه آموزش های لازم برای دستیابی مجدد به مهارت ها و کسب استقلال فردی
- تهیه اسپلینت و وسایل کمکی و در صورت عدم امکان ارجاع به مراکز تخصصی توانبخشی
- آموزش فعالیت های روزمره زندگی
- بررسی مسائل شغلی قبل و بعد از معلولیت و تلاش در جهت سازگاری فرد

- انجام اقدامات پرستاری بر بالین فرد ( پانسمان، سوندگذاری و ... )
- آموزش فرد و خانواده در مورد مسائل بهداشتی

- کسب اطلاع از وضعیت روحی و روانی فرد
- ارائه آموزش های لازم به فرد و خانواده در خصوص مشکلات روحی پس از آسیب

- بررسی وضعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده و نحوه ارائه حمایت های لازم
- راهنمایی فرد برای بهره مندی از خدمات سازمان های حمایتی

****

منبع : كتاب " توانبخشي جامع ضايعه  نخاعي "-مولفين : مژگان مقدم ، رويا  حبيبي ، كيوان دواتگران ، كاظم نظم ده

-انتشار: معاونت امور توانبخشي معلولان جسمي ،حركتي و حسي-1386