|
دروره انترني خودم را مي گذراندم .وارد بخش پوست شدم . ازديدن زخم هاي عميقي كه
درنواحي خاجي و پاشنه هاي اوبه وجودآمده بود ، تعجب كردم . پسري حدود 16 ساله
بود. نامش منصوربود . درتابستان گذشته كه به استخر رفته بود ، به دليل شيرجه
زدن در قسمت كم عمق واصابت شديد سرش به كف استخر، از ناحيه گردن دچار
شكستگي و مبتلا به آسيب نخاعي شده بود . باورم نمي شد كسي كه دربستر بوده ، در
مدت نه چندان طولاني از آسيب ديدگي اش دچارچنين زخم عميقي شده باشد . درد نداشت
، اما گريه مي كرد. دلم براي او خيلي مي سوخت. درحقيقت او قرباني يك سهل انگاري
و بي اطلاعي شده بود. با معاينه زخم ديدم كه": ضخامت پوست بطوركامل ازبين رفته
وموادبافتي تخريب وبه سمت داخل گسترش يافته ،اما به بافتهاي مجاور كانال نزده
است ( زخم مرحله سوم ) " . مادرش با ناراحتي شديد مي گفت :
" زخم هاي او با يك لكه قرمزخيلي كوچك شروع شد. اما من نمي دانستم كه همين لكه
كوچك به ظاهربي اهميت چقدر مي تواند جدي باشد. بعد هم كه كم كم بزرگتر شد
وتبديل به يك ترك گرديد ودرعرض چند هفته به يك سوراخ بزرگ تبديل شد ، الان هم
هركسي با ديدن آن دچاروحشت مي شود".
به او گفتم :
"مادرجان آن موقعي كه زخم به صورت يك لكه قرمز كوچك بودوبرطرف هم نمي شد ،"
مرحله اول" زخم بستربوده كه بعدازآن در"مرحله دوم" زخم به شكل سائيدگي ، تاول
يا حفره كم عمق ديده مي شود. الان زخم منصوردرمرحله سوم قراردارد .اما اگر همين
وضعيت ادامه پيداكند مي تواند بدترازاين هم بشود ، يعني به" مرحله چهار" برسد
كه درآن مرحله مرگ بافت ها تا استخوان ها يا ساختمان هاي حمايت كننده آنها (
تاندون ، مفصل ، كپسول مفصلي وغيره ) نيز پيش مي رود "كه ديگرخيلي خيلي خطرناك
است .حالا فعلا" زخمش ازنوع مرحله 3 است ".
با كمي دقت متوجه شدم كه اسكلت بدن او طوري است كه درحالت خوابيده برقسمت هاي
استخواني بدن او فشار زيادي وارد مي شود . درحالت خوابيده به پشت ، قسمت هايي
مانند پشت سر، تيغه هاي شانه ، آرنج ها ، استخوان خاجي و پاشنه ها و در حالت
خوابيده به پهلو گوش ها ، شانه ها ، استخوان سرران ، بيرون زانوها ، بين زانوها
، قوزك داخلي و قوزك بيروني در معرض فشارزيادي بودند و درواقع اين نواحي
جاهائي بودند كه بيشترازجاهاي ديگر در معرض خطرايجاد زخم هاي فشاري قرارداشتند.
با مادرش كه صحبت كردم ، دريافتم كه او آموزش هاي لازم را نديده است و متاسفانه
عواملي ازجمله عدم شناخت كافي او از نواحي تحت فشار ، استفاده نكردن از
تدابير لازم براي كاهش فشار، فرم بدن و شكل استخواني آن ، قرارگرفتن بدن اودريك
حالت ثابت وبه مدت طولاني و عدم رعايت بهداشت فردي از مهم ترين عواملي بودند كه
باعث ايجاد زخم هاي اين نوجوان بي گناه شده بودند.
مادرش گفت :
" آقاي دكتر حتي روي زخم هايش يخ هم گذاشتم ، اما بدترشد".
با شنيدن اين جمله فهميدم كه او هيچ اطلاعاتي در مورد زخم هاي فشاري ندارد
.بنابراين سعي كردم ابتدا با زباني بسيار ساده علت ايجاد زخم را برايش توضيح
دهم . او هم سراپاگوش بود . بنابراين روبه او گفتم :
" مادرجان . خوب گوش كن ! كاهش خون رساني درقسمت هاي تحت فشار منجر به كاهش
اكسيژن و مواد غذائي موردنياز سلول هاي آن ناحيه شده ، وازسوي ديگر موادزائد
سلول ها نيزتجمع مي يابند، كه باادامه اين روند مرگ سلولي اتفاق مي افتد . در
واقع با مرگ سلول ها زخم فشاري به وجود مي آيد. بنابراين معلوم است كه
براي جلوگيري ازاين مشكل بايد كاري كرد كه جريا ن خون مجددا" برقرارشود . يعني
بايد كارهائي كرد كه فشارها ازروي بدن برداشته شوند . گذاشتن يخ هم در واقع
مانع برقراري مناسب جريان خون مي شود ، بنابراين كار بسيار اشتباهي است و باعث
بدتر شدن زخم مي شود " .
ناگهان حرف مراقطع كرد و گفت :
- "خدا عمرت بده آقاي دكتر . من سواد چنداني ندارم و ازاينهائي كه گفتي اطلاعي
نداشتم . تورو خدا هركاري كه لازم است بگو من انجام مي دهم . فقط توروخدا زخم
هاي اين بچه را خوب كن" .
تصميم گرفتم نگاهي دقيق تر به زخمهايش بياندازم . متاسفانه زخم ها ازمرحله 1 و2
گذشته وبه اندازه اي عميق شده بودند كه نياز به جراحي داشتند. و زمان خيلي
زيادي طول مي كشيد تا بهبود پيدا كنند . بنابراين گفتم :
- " ببين مادرجان . ما تمام تلاشمان را مي كنيم تا زخم هاي اين جوان عزيز را
خوب كنيم . اما شما هم بايد قول بدهيد كه ازاين به بعد به چيزهائي كه مي گويم
دقيقا" توجه كنيد تا ديگرگذرتان به اينجا نيافتد.در 95 درصد موارد اين نوع زخم
ها قابل پيشگيري هستند . عامل اصلي و بهترين كاربراي جلوگيري از ايجاد زخم بستر
سالم نگه داشتن پوست است. براي افراد ضايعه نخاعی پيشگيري از زخم بستر فرايندي
مادام العمر و مداوم است. بنابراين پسرشماهم بايد هميشه مراقبت خيلي زيادي
ازپوستش بكند". حالا خوب به اين نكاتي كه مي گم توجه كن :
- به محض مشاهده هرگونه لكه قرمز يا صورتي يا بي رنگ ، يا به طور كلي تغييررنگ
يا تغييرحالت دربافت پوست كه 20 تا 30 دقيقه بعدازبرداشتن فشار به حالت عادي
برنگشت ، به زخم فشاري مشكوك شويد. چراكه چنين لكه اي مي تواند مقدمه ايجاد يك
زخم عميق باشد.
- بايستي پوست قسمت هاي مختلف بدن به خصوص نواحي استخواني دوباردر روز بررسي
شود . ترجيحا" يك بار درروز و يك باردرشب. پسرتان مي تواند براي مشاهده قسمت
هايي كه به راحتي قابل رويت نيستند ازيك آينه استفاده كند، يا ازشما يا
سايراعضاء خانواده يا مراقب خود كمك بگيرد.
- به هنگام خوابيدن ونشستن از تجهيزات و لوازم مناسبي كه مورد تائيد پزشك معالج
خود استفاده نمائيد . به عنوان نمونه تشكچه ويلچربايد متناسب با اندازه بدن و
وزن فرد انتخاب شود.
- تغيير دادن مکرر وضعيت بدن ( و در صورت نياز با کمک ديگران ) بهترين راه
جلوگيری از بروز اين زخم ها می باشد. بنابراين براي حذف يا كاهش فشار، وضعيت
بدن را بايد هرازگاهي تغييرداد. مثلا" درحالت نشسته روي ويلچر ، بهتراست هر 15
تا 20 دقيقه جابجا شد. يا درحالت دراز كش روي تخت حداقل هر 2 ساعت يكبار
تغييروضعيت داد .
- نظافت پوست اهميت فوق العاده زيادي دارد. يادتان باشد كه پوست مرطوب ،به
آساني نرم وضعيف وملتهب شده و مقاومت آن دربرابرآسيب كاهش مي يابد .
- بعد از هر بار تخليه مثانه پوست نواحي مربوطه را بايد شسته و كاملا" خشك شود
.
- رژيم غذايي بايدمتعادل و مناسب باشد . غذاي حاوي پروتئين بالا ، ويتامين ها و
مواد معدني به سالم ماندن پوست ضمن كمك به پيشگيري از زخم ، باعث بهبود سريع تر
زخم هم مي شود .
- براي سالم ماندن پوست بايد به مقداركافي ازمايعات توصيه شده مصرف گردد. (
بهتراست كه حداقل 8 تا 10 ليوان آب در روز نوشيده شود .همچنين بهتراست كه
ازنوشيدني هاي كافئين دار مثل چاي و قهوه كمتر استفاده شود).
- تا آنجاكه مي توانيد هنگام حركت يا جابجائي ها مواظب باشيد كه پوست دچار
خراشيدگي ، اصطكاك يا بريدگي نشود .
- نبايد لباسهاي تنگ يا خيلي گشاد يا لباسهائي كه درزضخيم دارند يا دكمه وزيپ
آنها باعث فشاربربدن مي شوندپوشيده شوند.
- مواظب باشيد فرزندتان هيچوقت سيگارنكشد ، چراكه سيگار اكسيژن پوست را كاهش مي
دهد و باعث تاخير در بهبود زخم مي شود.
البته فراموش نكنيد كه اينهايي كه گفتم يكسري چيزهاي كلي هستند ومسائل جزئي تر
را همزمان با بهبودي وبه مرورزمان ومتناسب با وضعيت خودش يادخواهدگرفت .اما
بازهم تاكيد مي كنم كه هميشه تغيير دادن مکرر وضعيت بدن ( و در صورت نياز با
کمک ديگران ) بهترين راه جلوگيری از بروز اين زخم ها می باشد.
دوسال بعد.....
دراتاقم بازشد .
- "آقاي دكتر. اجازه هست" .
- "خواهش مي كنم . بفرمائيد" .
سرم رابلند كردم .منصوربود . خيلي سرحال وبانشاط به نظرمي رسيد . ازاينكه مي
ديدم پرانرژي و سرزنده است ، خيلي خوشحال شدم .
- آقاي دكترنكاتي كه شما گفته بوديد ، خيلي به من كمك كرد ودرواقع با اجراي
آنها ديگر خبري از زخم فشاري نشده است . من نمي دانم چطورازشما تشكركنم .
-
- خواهش مي كنم . وظيفه ام بوده ، اما به نظرم كمي چاق شده اي ......توجه داشته
باش كه چاقي هم به نوبه خود كارمحافظت ازپوست شما را ممكن است سخت تر كند.به
خصوص درجابجائي ها پوست شما بيشتردرمعرض خطرقرارمي گيرد.
درهرحال صلاح مي دانم كه چند نكته ديگر را هم يادآوري كنم .
- هرموقع بيماري خاصي ( مثل عفونت ادراري يا ريه ) پيدا كردي ، بيشترازهميشه به
پوست خودت توجه كن . اگر قرارشد دربستراستراحت كني ، سعي كن فاصله بين چرخش ها
و تغييروضعيت خود راكم كرده و بيشتراززمان هاي عادي پوستت را نگاه كني .
- ضمنا" به نوع تشك خود توجه زيادي داشته باش .
- مي بينم كه پاهايت كمي ورم دارد .
- آقاي دكتر. صبح كه بيرون اومدم اين جوري نبود .
- خوب.اين به خاطر اين است كه زمان زيادي نشسته اي . وقتي قراراست مدت بيشتري
درحالت نشسته قراربگيري با مانورهائي مانند بلندكردن بدن ، خم شدن به پهلوها ،
خم شدن به سمت جلو
( به مدت 15 تا 20 ثانيه ) مي تواني ازفشار وارده بربدن خود تا حدودي كم كني .
تجربه اي كه خيلي ها داشته اند اين بوده كه بلند كردن وزن از روي ويلچر حداقل
به مدت يك دقيقه خوب است و بايد هر 20 تا 30 دقيقه يكبار انجام شود. درضمن بايد
كاري كني كه به صورت عادت در آيد . درضمن بالانگه داشتن پاها تا حدودزيادي
ازميزان تورم آنها كم خواهد كرد.
- اگربتواني هرروز مدتي، بدن خودرادرحالت ايستاده قراردهي ، خيلي مفيداست.
چراكه علاوه بر كاهش فشارهاي واردشده برپوست ، براي دفع ادرارت هم خيلي خوب
است.
- يادت باشه كه اگرزياد عرق مي كني ، بيشتردرمعرض آسيب پوستي قرارداري .
- تشكچه ويلچرت هم نقش بسيارمهمي دركاهش فشاردارد. درانتخاب تشكچه بايد به نوع
طراحي وجنس واندازه آن توجه داشته باشي. حتما" با فيزيوتراپ خودت هم دراين مورد
مشورت كن . هروقت تشكچه ات تغييرشكل پيداكرد، آن راعوض كن. هرموقع هم كه آن
راعوض كردي تا مدتي مثلا" يك هقته بيشتراز زمان قبلي ، پوست خودت رابررسي كن.
معمولا" تشكچه هائي كه از جنس فوم هستند، لازم است هر6 تا 12 ماه ، عوض
شوند.اما تشكچه هاي اسفنجي را تاوقتي كه شكل وسفتي خودراحفظ كرده اند مي تواني
استفاده كني.
- ببخشيد آقاي دكتر. آيااستفاده از بالشتك هاي حلقه اي شكل (مثل تيوپ) خوبه ؟
- نه . چون كه مي تواند باعث توقف جريان خون به پاها شده و اين موضوع مي تواند
خيلي خطرناك باشد.
- درصورت تغيير وزن بدن ممكن است مجبور به تغيير دادن عرض ويلچر، فواصل بين
انتقال وزن بدن، و حتي نوع تشكچه مورد استفاده شوي.
- هروقت احساس كردي درزيرپوستت ، سفتي يا آماس وجوددارد، هيچ وقت روي آن ننشين
،حتي اگرازتشكچه مخصوص تحت فشاراستفاده كني . بلكه سريع به پزشك مراجعه كن.
- دقت كن كه ارتفاع جاپائي هاي ويلچرت خيلي مهم است . وبا درنظرگرفتن ارتفاع
تشكچه بايدطوري تنظيم شوندكه كمترين فشار را
بر زير ران
هاي شما وارد
كند.
- حواست باشه كه موقع جابجايي ها بين تخت وويلچر ، به خصوص هنگام انتقال از
ويلچربه داخل خودرومراقب نكات ايمني باشي . ازكشيده شدن بدنت بر روي سطوح
،سائيدگي با بدنه خودرو و خراشيدگي ها جلوگيري كن .
- هروقت لباس نو مي خري ، بايستي بعدازنيم ساعت پوست خودت را بررسي كني ،
اگرمشكلي وجودنداشت كم كم زمانهاي بازديد خودت را زياد كن . ضمنا" حواست باشه
كه كمربندت را خيلي سفت نبندي .
- كفشهايت را يك سايزبزرگترانتخاب كن . درضمن حواست باشه كه دوخت برجسته
وناهمواردرداخل و لبه هاي آن وجودنداشته باشد. جورابهايت هم نبايد تنگ باشند
وبعدازپوشيدن آنها چروك يا جمع شدگي نداشته باشد. همان كاري كه براي آزمايش
لباس نو گفتم ، همان كاررا براي كفشت هم انجام بده .
-اما يك نكته مهم اين است كه باافزايش سن پوست ازنظربيماري ها با خطربيشتري
مواجه مي شود . بنابراين تاكيد من اين است كه به طورمرتب ورزش كني و تغذيه مناسبي
داشته باشي ، چراكه هردو كمك زيادي به سلامت پوستت خواهدكرد.
بهرحال اين موارد هم نكات مهمي هستند كه درپيشگيري اززخم هاي فشاري تاثيربه
سزائي دارند.
چندين سال ديگر گذشت و يكي ازمتخصصين پوست برجسته كشورشده بودم . اومرامي
شناخت و مي دانستم كه اگربرايش مشكلي پيش بيايد قطعا" به سراغ من مي آمد .اما
ديگرهرگز اورانديدم .
****
منبع : داستان كوتاه "
لكه
كوچك بي اهميت ، زخم فشاري وحشتناك " -نوشته
:
عباس كاشي
-انتشار:مركز ضايعات نخاعي -آذر 1389
|
